آذربایجان شرقی
آذربایجان شرقی
آذربایجان شرقی دارای وسعتی 416,254 کیلومتر مربع است که حدودا 8/2 از مساحت کل ایران را به خود اختصاص داده. این استان در گوشه شمال غربی فلات ایران از طریق رود ارس در شمال با جمهوری آذربایجان و ارمنستان و ایالت خود مختار نخجوان هم مرز است.
آذربایجان شرقی با به قرار گیری در مسیر جاده ابریشم (چهارراه تجارتی شرق، غرب و آسیای میانه) و همچنین دسترسی آسان به کشورهای همسایه خود، دارای موقعیت بسیار ویژه ای می باشد.
بر اساس سرشماری سال 1395 جمعیت استان آذربایجان شرقی 3,909,652 نفر است و در رتبۀ ششم استان‌ها از لحاظ جمعیت قرار دارد. همچنین این استان دارای 1,187,311 نفر شاغل و 144,396 نفر بیکار (سال 1395) است، نرخ مشارکت اقتصادی استان 41 درصد است که با داشتن رتبه 4 از استان‌ها با مشارکت بالای اقتصادی محسوب می شود.
از دیگر ویژگی های این استان می توان به:
- برخورداری از منابع طبیعی، اقلیم مستعد و خاک حاصلخیز برای تولید محصولات زراعی و باغی
- جاری بودن رودخانه های دائمی و پر آب ارس، قزل اوزن و آجی چای
- پیشرو بودن در بخش قالی بافی، صنایع چرم دوزی و کفش در کشور
- دارا بودن طبیعت منحصر به فرد و وجود جنگل‌های ارسباران
- وجود جاذبه های تاریخی (آثارمتعدد قبل از اسلام تا دوران قاجاریه)
- با توجه زیر ساخت درست هیچ مشکل و مانعی در راه های ارتبطی، راه آهن، فرودگاه، گمرک و... وجود ندارد.
بدون تردید توپوگرافی و ناهمواری‌ها در استان است که از نظــر ویژگی های حرارتی، سرد بودن و میزان بارش وضعیت نامتناوب با اختلاف زیاد دما را ایجاد کرده است.
مزیت های منطقه
تحلیل آمایش استان آذربایجان شرقی
به دلیل تمرکز صنایع استان در شهرستان تبریز، اسکو و آذرشهر، اغلب فرصت‌های شغلی بخش خدمات و صنعت در این منطقه شکل گرفته است. البته در سال‌های اخیر با توجه به رشد منطقه آزاد ارس، فعالیت های خدماتی در این منطقه رشد داشته است. همچنین به علت تمرکز صنعت، خدمات و امکانات رفاهی در مرکز استان شاهد سیل مهاجران در دهه گذشته می باشیم. روند مهاجرت باعث ایجاد معضل بزرگ حاشیه نشینی در کلان شهر تبریز شده و جریان اصلی مهاجرتی در استان به سمت منطقه صنعتی خدماتی تبریز، اسکو و آذرشهر است.
بنا بر تحلیل‌های مبتنی بر دینامیک اشتغال استان، شاهد توسعه شهرنشینی و تغییر ترکیب جمعیت شهر به روستا می باشیم که منجر به توسعه منطقه‌ای مرکز پیرامون شده است. به همین دلیل می توان اقتصاد شکل گرفته در استان را به دو منطقه کسب وکاری تقسیم کرد:
منطقه اول ابرشهر تبریز (شامل: شهرستانهای تبریز، اسکو، آذرشهر) که فعالیت آن در حوزه صنعت، صنایع دستی (دست بافته ها) خدمات بازرگانی و گردشگری است و بیش از نیمی از اشتغال استان را به خود اختصاص داده است.
منطقه دوم شهرستانهای اقماری استان که تمامی ارتباطات اصلی را با مرکز استان دارند و فعالیت در حوزه محصولات باغی و زراعی، صنایع دستی (فرش دستباف و ورنی و...) به عنوان صنعت مکمل کشاورزی، معدن و خدمات (مزیت منطقه آزاد تجاری صنعتی ارس) در آنها بیشتر انجام می شود.
در زیر آمار مشاغل در حال فعالیت در صنعت های مختلف را می توانید ببینید:
- اشتغال بخش صنعت استان: 7/39 درصد (حدود 471,794 نفر)
- اشتغال بخش خدمات استان: 1/40 درصد (حدود 476,607 نفر)
- اشتغال بخش کشاورزی استان: 1/20 درصد (حدود 238,744 نفر)
کشاورزی
استان آذربایجان شرقی با دارا بودن ۴۱۴ هزار هکتار اراضی آبی و ۸۰۷ هزار هکتار اراضی دیمی، جزء استان‌های برتر در تولیدات کشاورزی و دامی می‌باشد. این استان با دارا بودن شرایط اقلیمی متنوع و قابلیتهای بالقوه منابع طبیعی و منابع انسانی تجهیز شده، می تواند به عنوان یکی از استان‌های مهم کشور در زمینه تولید محصولات کشاورزی، دامی و پروتئینی محسوب شود.
بحران خشکسالی و کمبود منابع آبی، برخی از مزیت های کشاورزی استان را از بین برده است و در حال حاضر تولید محصولات زراعی- باغی در حال جایگزینی با کشاورزی گلخانه ای و صنایع تبدیلی هستند.
شاخصترین رتبه استان در بخش تولید محصولات زراعی- باغی به ترتیب زیر می باشد:
رتبه های اول: تولید پیاز، زرد آلو، یونجه کشور
رتبه دوم: تولید سیب درختی، بادام، عسل در کشور
رتبه سوم: تولید تخم مرغ در کشور
و در نهایت از نظر سطح کشاورزی در رتبه چهارم و از نظر سطح باغات رتبه پنجم کشور را به خود اختصاص داده است.
مزیت های استان در بخش کشاورزی به شرح زیر است:
- جاری بودن رودخانه های دائمی و پر آب ارس، قزل اوزن و آجی چای در داخل حوضه های آبریز استان
- وجود ۴۵۰ گونه گیاهان دارویی مثل گیاهانی از نوع خاص همچون بابونه، مرزه، پونه، آویشن، کاکوتی، مریم گلی، خار مریم
- وجود 3 هزار هکتار زمین زیر کشت کلزا
- وجود رودخانه ارس و سد خداآفرین مزیت نسبی برای کشت محصولات استراتژیک همچون گندم و جو
- مزیت تولید محصولات باغی از جمله انگور، زردآلو، سیب درختی، سیب زمینی، گردو، بادام، گلابی
- تولید گیاهان دارویی، گیاهان تزئینی، تولید محصولات باغی و کنسانتره میوه
- مزیت استقرار صنایع تبدیلی کشاورزی و توسعه آجیل و خشکبار
- مزیت توان تولید در محصولات زراعی پیاز، سماق طبیعی، زالزالک، سنجد در مقایسه با سایر محصولات بر اساس شاخص RCA
صنعت
آذربایجان شرقی یکی از قطب‌های صنعتی کشور، به لحاظ تمرکز صنایع سنگین تولیدکننده ماشین‌آلات و تجهیزات است و حدود 7600 واحد صنعتی تولیدی کوچک و بزرگ با حدود 600 هزار نفر مشغول به فعالیت هستند.
مزیت های استان در بخش صنعت به شرح زیر است:
- مزیت نسبی حوزه صنایع دستی(فرش بافی، گلیم بافی) با محوریت شهر تبریز
- وجود معادن کانسار مس سونگون به عنوان بزرگترین اندیس‌های مس ایران و جهان (در شمال ورزقان بیش از 30 اندیس معدنی وجود دارد که بزرگترین اندیس مس در شمال‌غرب ایران است. اين کانسار يکی از بزرگترين کانسارهای مس دنيا می باشد)
- وجود صنایع بالادست از جمله مجتمع عظیم پتروشیمی تبریز و فولاد
- مزیت تمرکز صنایع سنگین تولیدکننده ماشین آلات و تجهیزات صنایع داروئی، غذایی نساجی و... به عنوان یکی از قطب های صنعتی کشور
- مزیت نسبی ایجاد صنایع وابسته به کانی های فلزی و غیر فلزی
- مزیت نسبی در ایجاد واحد های صنایع تبدیلی و تکمیلی کشاورزی مرتبط با محصول باغی همچون مربا و مارمالاد، کمپوت
- مزیت نسبی در تولید چرم و کفش
- وجود فرصت ایجاد واحدهای صنایع تبدیلی وابسته به دامداری و دامپروری در دشت های کوهپایه‌ای استان
خدمات
این استان دارای ۱۸۰۰ اثر ثبت ملی و دو اثر ثبت جهانی (بازار سنتی تبریز و کلیساهای آذربایجان)، ۹ اثر صنایع‌دستی دارای مهر اصالت یونسکو، ۳۵ اثر دارای نشان برتر و ۸۰ رشته صنایع‌دستی فعال می‌باشد. در بحث خدمات تجاری بازرگانی نیز این استان به عنوان یکی از سرآمدان می‌تواند ایفای نقش کند. خدمات مرزی و بازگانی با کشور آذربایجان و ارمنستان که این مزیت، فرصت بسیار مناسبی را جهت ایجاد بازارچههای مرزی و فروش محصولات فراهم می‌کند؛ همچنین، در صورت قرار داشتن منطقه جزو مناطق آزاد اقتصادی، از معافیت‌های مالیاتی نیز برخوردار خواهد بود.
مزیت‌های استان در بخش خدمات به شرح زیر است:
- مزیت نسبی در فعالیتهای مرتبط با گردشگری و هتلداری در کنار منابع طبیعی همچون آبشار زیبای آسیاب خرابه، تالاب قوری گل و اماکن باستانی چون قلعه بابک اشاره نمود.
- برخورداری از سیلوها، انبارها و سردخانه‌های مناسب.
- مزیت دارا بودن بازار وسیع به عنوان تامین کننده اقلام مورد نیاز بازار در استان‌های اردبیل، زنجان، کردستان، آذربایجان غربی و خود استان.
- مزیت ویژه جغرافیائی به عنوان چهارراه ارتباطی ایران و اروپا، طرح وجود راه آهن جلفا و برخورداری از جاده های ترانزیتی
- وجود مبادی ورودی و خروجی در منطقه مرزی جلفا و نوردوز، گمرکات سهلان، تبریز و جلفا با ظرفیت‌های بالای حدود 40 هزار تن جهت ذخیره و انبار کالا، وجود منطقه آزاد تجاری _ صنعتی ارس در جلفا با سابقه ی یکصد ساله در ترانزیت کالا و فاصله 137 کیلومتری با کلان شهر تبریز
- وجود بازارچه مرزی نوردوز و جلفا
- وجود نمايشگاه بين‌المللی تبريز
- وجود مسیر زمینی تبریز به اردبیل (تبریز-بستان آباد-اردبیل) که مسیر ارتباطی با شمال کشور و بندر آستارا ست و دارای مزیت گردشگری ست
- مزیت امکان برقراری پروازهای مستقيم بين تبريز ـ اروپا و تبريز ـ ترکيه و ...
- مزیت توان توسعه صنعت توریسم با توجه به طبیعت بدیع، زیبا و پیشینه فرهنگی و ابنیه تاریخی با ثبت دو اثر جهانی در یونسکو و انتخاب تبریز به عنوان پایتخت گردشگری کشورهای اسلامی در سال 2018
- ظرفیت ایجاد خط آهن در مسیر جلفا – اصلاندوز – پارس آباد به طول 242 کیلومتر و تجهیز آن به سیستم حمل و نقل ریلی در خاک ایران و سپس اتصال آن به خط آهن جمهوری آذربایجان در نقطه مرزی مشترک (طرح پیشنهادی)
- ظرفیت احداث شهر فرودگاهی با استانداردهای بین المللی در منطقه ارس و در مسیر جلفا-ایواوغلی (طرح پیشنهادی)
سرمایه گذاری در استان آذربایجان شرقی
در تحقیقات انجام شده توسط مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی، استان آذربایجان شرقی در بین 31 استان کشور با عدد شاخص 90 / 5، دارای رتبه نوزدهم امنیت سرمایه گذاری می باشد که این شاخص بر اساس 7 شاخص:
1. ثبات اقتصادی کلان،
2. فرهنگ وفای به عهد و صداقت و درستی
3. تضمین حقوق مالکیت، شفافیت و سلامت اداری
4. عملکرد دولت
5. ثبات
6. پیش بینی پذیری مقررات و رویه های اجرایی
7. مصنویت جان و مال شهروندان از تعرض تعیین شده
رتبه این استان برای ثبات اقتصادی 16 و در وفای به عهد 13 است. رتبه تضمین حقوق مالکیت این استان 23 بوده ودر شفافیت و سلامت اداری رتبه 23 را دارد.
اولویت سرمایه‌گذاری صنعتی در بخش صنایع کوچک تبدیلی در استان
- تولید انواع فرآورده‌های لبنی نوین یا بسته بندی های جدید با نگاه صادراتی
- تولید انواع پنیر
- تولید پودرکشک و کشک پاستوریزه
- تولید محصولات متنوع بر پایه عسل و بسته بندی متنوع
- بسته‌بندی تخم مرغ
- قطعه‌بندی، بسته بندی، فرآوری و انجماد گوشت قرمز و مرغ
- ایجاد واحدهای کشتارگاه صنعتی دام و صنایع جانبی درمناطق مستعد
- محصولات گوشتی آماده طبخ برای انسان
- عمل آوری، بسته‌بندی و انجماد ماهی و میگو
- پودر هسته میوه جات جهت خوراک دام
- تولید انواع پکتین
- بسته‌بندی و فرآوری انواع میوه جات (پوره سیب، اسلایس میوه‌جات، فرآوری هویج، انگور و زغال اخته و...)
- فرآوری و بسته‌بندی انواع خشکبار(آجیل و میوه خشک)
- تولید لپه و بسته بندی حبوبات
- فرآوری جو
- احداث انبارسرد پیاز و سیب زمینی و سیلوی غلات
- درجه بندی و بسته بندی و فرآوری پیاز و سیب زمینی
- تولید عصاره مالت و فرآورده‌های آن
- عصاره، عرقیات و اسانس خوراکی گیاهان
- تولید نوشابه برپایه عرقیات
- فرآوری و بسته بندی گیاهان داروئی
- درجه بندی، فرآوری و بسته بندی سبزیجات، صیفی و میوه‌جات (کنسرو حبوبات و سبزیجات، شوریجات، ترشیجات و مرباجات)
- لسیتین و سایر فرآورده‌ها از سویا
- احداث سردخانه کنترل اتمسفریک C.A و زیر صفر
- فرآوری زائدات محصولات کشاورزی (نظیر طبق گل آفتابگردان- خوشه انگور و ...)
- دمنوش میوه ای و گیاهی
- تولید روغن
- ایجاد واحدهای تحقیق وتوسعه در صنایع مربوط به کشاورزی
- در خصوص کود زیستی
- در خصوص کودهای آلی و ورمی کمپوست
- طرح‌های صنایع تبدیلی در مناطق ویژه اقتصادی با تاکید بر صادرات (در صورت فعال بودن منطقه ویژه جلفا، کلیبر و خداآفرین)
- توسعه و تکمیل زنجیره‌های تولید صنعت طیور
امکانات زیر بنایی استان
- وجود دو نيروگاه برق حرارتی و گازی در استان و شبکه‌های وسيع توزيع و انتقال برق.
- وجود پالايشگاه تبريز و شبکه‌های انتقال نفت و گاز طبيعی.
- برخورداری از شبکه‌های وسيع حمل و نقل جاده‌ای، راه آهن، فرودگاه‌های بين‌المللی تبريز و مراغه.
- وجود بازارچههای مرزی مشترک با کشورهای آذربايجان و ارمنستان.
- وجود دانشگاه‌ها و مراکز آموزش فنی و حرفه‌ای و مؤسسات تحقيقاتی صنعتی، تأمين کننده نيروی انسانی ماهر و متخصص در استان.
- وجود گمرکات متعدد در داخل محدوده و نوار مرزی شمال استان.
- برخورداری از سيلوها، انبارها و سردخانه‌های مناسب.
- فرودگاه بین‌المللی شهید مدنی تبریز، بزرگترین فرودگاه ناحیه شمال غرب ایران است که به جهت واقع شدن در مرز و کریدور هوایی ایران به اروپا و آسیای میانه از اهمیت بالایی برخوردار است. همچنین فرودگاه سهند مراغه با مساحت 42 هکتار در جنوب استان.
- منطقه آزاد ارس با ظرفیت افزایش میزان واردات کالای وارده به مناطق تا سقف 3,000,000,000 دلار، در 3 بخش منفصل نیز قسمتی از شهرستان کليبر به وسعت 24 هزار هکتار (موسوم به قلی بيگ لو) و اراضی اطراف سد خداآفرين به وسعت 6100 هکتار و محدوده گمرک نوردوز ( مرز ایران با ارمنستان) به وسعت 240 هکتار جمعاً به وسعت 51,000 هکتار
- وجود 33 شهرک صنعتی و تخصصی و 14 ناحیه صنعتی
چکیده اطلاعات بخش های اقتصادی استان آذربایجان شرقی
وجود 33 شهرک صنعتی و 14 ناحیه صنعتی، وجود مراکز متعدد دانشگاهی در استان و وجود مزیت نسبی در 13 رشته فعالیت صنعتی استان از قبیل:
- صنایع دستی (فرش دستباف)
- چرم سازی
- صنایع غذایی و آشامیدنی
- تولید مبلمان و مصنوعات چوبی
- قطعه و مجموعه سازی (مخصوصاً در حوزه خودرو سازی)
- ماشین سازی
- شیمیایی
- مصالح ساختمانی تبریز
- سرامیک مرند
در آذربایجان شرقی حدود 7,600 واحد صنعتی تولیدی کوچک و بزرگ با حدود 600 هزار نفر مشغول به فعالیت است. این استان بیش از 957 کارگاه صنعتی 10 نفر کارکن وجود دارد. در مقایسه با بخش های تولیدی استان، بخش خدمات عموماً رشد داشته است. استان آذربایجان شرقی به سبب موقعیت خاص استراتژیکی، با داشتن قابلیتهای فراوان، مرکز مناسبی برای فعالیتهای بازرگانی خارجی به شمارمی رود. بر اساس شرایط جغرافیایی استان و نزدیکی با کشورهای جمهوری آذربایجان، ارمنستان و ترکیه، توسعه بخش خدمات و بازرگانی در منطقه، قابل توجیه است. همچنین منطقه آزاد تجاری صنعتی ارس با محوریت شهرستان جلفا، عمدتا بر پایه خدمات و بازرگانی (فروشگاههای عرضه کالا، رستوران ها و... ) در 10 سال گذشته با حضورگردشگران شاهد توسعه مشاغل مختلف بوده است. همچنین برخی کارخانه های تولیدی و صنعتی نیز با سرمایه گذاری های داخلی و بعضا خارجی در منطقه به وجود آمده و فعالیت می نمایند.
شرکت های بازرگانی وارد کننده مواد اولیه، عمده فروشی، خرده فروشی، حمل و نقل، ارتباطات، خدمات مالی، ملکی و بیمه از عمده فعالیت های بخش بازرگانی می باشند. خدمات بیشترین رشد را از لحاظ سهم اشتغال استان در سال 1395 داشته است.
