گیلان
استان گیلان از شمال به دریای خزر متصل بوده و دارای مرز آبی با کشورهای حاشیه دریا می‌باشد و از طریق آستارا نیز دارای مرز خاکی با جمهوری آذربایجان است. مساحت گیلان ۱۴٬۰۴۴ کیلومترمربع و جمعیت آن طبق سرشماری ۱۳۹۱، ۲٬۴۸۰٬۸۷۴ نفر است. بخش وسیعی از استان گیلان را جلگه گیلان تشکیل داده که به وسیله رسوبات رودخانه سفیدرود پدید آمده و همچنین بخش دیگری از استان نیز که صفحات جنوبی آن را دربرمی گیرد، کوهستانی است. ازاین‌رو انواع خاک‌های جلگه‌ای، کوهپایه‌ای کوهستانی در سطح این منطقه دیده می‌شود.
آب و هوای استان گیلان معتدل می‌باشد که ناشی از تأثیر آب و هوای کوهستانی البرز و دریای خزر است. این استان به دلیل همجواری با دریای خزر منطقه‌ای با رطوبت زیاد بوده و رطوبت نسبی آن بین 40 تا 100 درصد است. فصل خشکی در طول سال مدت زیادی دوام ندارد (در حدود یک ماه از نیمه خرداد تا نیمه تیرماه) و در غالب اوقات باران می‌بارد. بارندگی در تمامی نواحی استان به یک میزان صورت نمی‌گیرد. بیشترین ریزش در سطح دشت مربوط به شهر بندرانزلی می‌باشد و حداقل بارندگی در حوالی رودبار، لوشان و منجیل صورت می‌پذیرد.
روزهای یخبندان کوتاه و پراکنده بوده و سرما به‌ندرت از 1- درجه تجاوز می‌کند. در میان شهرستان‌های استان، آستارا سردترین و بندرانزلی گرم‌ترین نقاط میباشند. درحالی‌که لاهیجان با هوایی مطلوب‌تر از سایر نقاط استان، زمستان‌های گرم‌تر و تابستان‌های خنک‌تر است. این استان از شمال به دریای خزر و کشور آذربایجان، از غرب به اردبیل، از شرق به مازندران و از جنوب به استان های قزوین و زنجان محدود است. بررسی جمعیت فعال اقتصادی شهری و روستای استان نشان می دهد همواره سهم جمعیت فعال اقتصادی روستایی در حال نزول است و هر ساله از جمعیت فعال اقتصادی روستایی استان به دلایل مختلف کاسته می شود و روستائیان تمایل بیشتری برای حضور در بازارهای غیر رسمی و فعالیت های خدماتی با ارزش افزوده بیشتر در مناطق برخوردار شهری داشته اند.
مزیت های منطقه
مزیت های استان گیلان با در نظرگرفتن شرایط و اوضاع اقلیمی و جغرافیایی در 3 بخش صنعت و معدن، کشاورزی و خدمات به شرح زیر می باشد:
- صنعت و معدن:
-
وجود ظرفیت های معدنی و معادن دولومیت، مرمریت، میکای سیاه (بیوتیت) و زغال سنگ.
-
مزیت نسبی و داشتن پتانسیل اولویت دار ایجاد پالایشگاه، صنایع نفت و گاز و پتروشیمی، با استفاده از منابع نفت و گاز دریای خزر.
-
مزیت نسبی درایجاد کارگاه های پشم شویی، شستشوی پشم و پشم ریسی.
ایجاد واحد های تبدیل پشم خام به نخ و پشم رسینده شده می توان به عنوان مواد اولیه صنایع نساجی استفاده شود. -
مزیت نسبی و وجود پتانسیل در ایجاد صنایع چرم و کفش و لباس های چرمی.
ایجاد صنایع تبدیلی چرم می تواند سودآوری بسیار بالا در بازار داخلی به همراه آورد. هم اکنون بسیاری از چرم داخلی تولید کشور های همسایه مانند ترکیه است. -
مزیت نسبی درایجاد صنایع تبدیلی، تکمیلی، بسته بندی سبزیجات و صادرات آن به کشور روسیه، صنایع تبدیلی لبنی و فرآورده های آن، بسته بندی انواع گوشت سفید و قرمز و ماهی، صنایع روغن کشی و کنسرو زیتون و بسته بندی محصول زیتون منطقه رودبار و منجیل.
کشور روسیه با گستردگی و جمعیت بالا می تواند به عنوان بازاری پرسود و پرکشش هدف برای عرضه محصولات تولیدی باشد. -
مزیت نسبی درایجاد صنایع تبدیلی نوغانداری و بافت ابریشم و صنایع وابسته به آن ازجمله تولید خامه ابریشم قالی بافی.
صنایع تبدیلی پیله های ابریشم می تواند باعث خودکفایی در زمینه مواد مورد نیاز صنعت قالی بافی و خروج ارز شود.
- کشاورزی:
-
تولید محصولات باغی می تواند نیاز داخلی را برآورده نماید. لازم به ذکر است که بازار روسیه نیز قابل دسترس می باشد.
-
مزیت نسبی در تولید شلتوک، هندوانه، خیار و سایر محصولات جالیزی و دانه های روغنی.
به دلیل وجود آب کافی می توان با کشت محصولات جالیزی در این منطقه به جای دیگر مناطق کم آب داخلی، تولیدات مورد نیاز را پاسخگو بود. -
مزیت نسبی در فرآورده های دامی نظیر شیر، گوشت مرغ، ماهی، خاویار، عسل و پیله ابریشم.
بازار روسیه به اندازه کافی بزرگ است که می توان عرضه محصولات را علاوه بر داخل، به خارج صادرات نمود. -
مزیت نسبی در دامداری و دامپروری.
امکان کشت علوفه در این استان در سطح وسیع فراهم است. لذا اگر در کنار علوفه و آب کافی، نژاد دامی مناسب این بوم پرورش داده شود، گوشت و فرآورده های لبنی بیشتردر کنار سودآوری بالاتر تولید خواهد شد. -
مزیت نسبی در شیلات و آبزی پروری.
وجود رودخانه ها و مجاورت دریای خزر امکان فعالیت در حوزه پرورش ماهیان سردآبی و همچنین استخر های پرورشی در کنار زمین های کشاورزی را ممکن ساخته است. -
مزیت نسبی درپرورش کرم ابریشم وتولید ابریشم.
پرورش کرم ابریشم توسط واحد های کوچک خانگی امکان پذیر است و پیشنهادی برای بانوان خانه دار چه در محیط روستا و حتی شهری می باشد.
- خدمات:
-
وجود پتانسیل و مزیت نسبی در ارائه خدمات مرزی با وجود منطقه آزاد تجاری – صنعتی شمال کشور (بندر انزلی) و دسترسی به کشورهای اطراف دریای مازندران و خدمات بازرگانی.
بازار روسیه به اندازه کافی بزرگ و پرکشش است که می توان باتوجه به روابط خوب فعلی بین دو کشور از آن بهره برد. -
مزیت نسبی در فعالیت های مرتبط با گردشگری با وجود جاذبه های طبیعی، تاریخی (با ظرفیت برد ملی و منطقه ای) و پتانسیل توسعه زیرساخت های گردشگری در استان.
با بهره مندی از حضور گردشگران داخلی در فصول مختلف و همچنین گردشگران خارجی می توان خدمات گردشگری را توسعه داد برای مثال می توان خدمات رفاهی و اقامتی خرد و ... به آنها پیشنهاد داد.
اولویت سرمایه گذاری صنعتی در بخش صنایع کوچک تبدیلی در استان
1- قطعه بندی، انجماد، بسته بندی مرغ و آبزیان
2- غذای آماده و نیمه آماده از گوشت مرغ (به جز سوسیس و کالباس)
3- تولید ، تبدیل و عمل آوری تولیدات جانبی از کشتارگاه طیور و ضایعات مرغ
4- احداث کشتارگاه دام
5- احداث کشتارگاه طیور
6- بسته بندی تخم مرغ
7- تولید، تبدیل و عمل آوری تولیدات جانبی از کشتارگاه دام و ضایعات دامی
8- ارتقاء و توسعه واحدهای لبنی
9- غذایی آماده حیوانات (دام و طیور و آبزیان)
10- احداث شالیکوبی مدرن
11- بسته بندی برنج
12- خشک کردن و سیلوی شلتوک
13- احداث کارخانه پاربویل
14- تبدیل ضایعات وزائدات محصولات کشاورزی برنج (از قبیل فرآوری کاه و کلش و پوسته سبوس و روغن سبوس)
15- آرد غلات (به جز گندم)
16- احداث سردخانه کنترل اتمسفریک C.A و زیر صفر
17- درجه بندی، بسته بندی و فرآوری میوه جات، سبزی و محصولات گلخانه ای
18- درجه بندی و بسته بندی گل و گیاه
19- انبارهای سرد نگهداری محصولات کشاورزی
20- روغن کشی از دانه های روغنی (غیر از روغن زیتون)
21- بسته بندی کره گیاهی
22- تولید و بسته بندی کنجاله
23- اسانس و عرقیات گیاهی
24- تولید انواع پکتین
25- فرآوری و بسته بندی گیاهان داروئی
26- بسته بندی چای، پودر چای کافئین و آنتی اکسیدان
27- فرآوری و بسته بندی قارچ
28- فرآوری و بسته بندی بادام زمینی و فندق
29- در خصوص کود زیستی (بیولوژیک) استعلام و هماهنگی با دفتر امور صنایع کشاورزی ضروری می باشد.
30- در خصوص کود های آلی (بجز ورمی کمپوست) بر اساس نیاز استان و با در نظر گرفتن واحدهای در دست احداث و میزان مواد اولیه در استان جزء اولویت ها است.
31- طرح های صنایع تبدیلی در مناطق ویژه اقتصادی با تاکید بر صادرات (در صورت فعال بودن منطقه ویژه آستارا)
32- طرح های صنایع تبدیلی در شهرستان هایی که بیش از 60% پیشرفت فیزیکی دارند.
33- توسعه و تکمیل زنجیره های تولید صنعت طیور با هماهنگی کارگروه زنجیره مذکور
چکیده اطلاعات بخش های اقتصادی استان گیلان:
-
اشتغال بخش خدمات و بازرگانی: 49/1 درصد
-
اشتغال بخش کشاورزی استان: 26درصد
-
اشتغال بخش صنعت استان: 24/6 درصد
در بخش کشاورزی:
استان گیلان با سهم حدود 0.9 درصد از مساحت کل کشور92/1 درصد چای، 37/6 درصد برنج، 76/2درصد فندق، 85/1 درصد ابریشم، 60 درصد بادام زمینی، 21/4درصد زیتون، 7/2درصد مرکبات، 13/4درصد گوشت ماهیان خاویار، 4 درصد گوشت سفید، 5/1درصد گوشت قرمز، 22/4 درصد آبزیان پرورشی و 15 درصد خاویار کشور را تولید می کند.
از 24 هزار هکتار مراتع استان فقط 21 درصد جزو مراتع خوب و بقیه در رده مراتع متوسط و فقیر محسوب شده است. در سال 1393 بیش از 62 هزار تن انواع آبزیان، صید و تولید شده است که از این میزان بیش از 15 هزار تن به آب‌های شمال و حدود 47 هزار تن به آبزی پروری یعنی مزارع پرورش آبزیان و منابع طبیعی و نیمه طبیعی تعلق داشته است.
در بخش صنعت:
گیلان تقریبا هیچ منبع معدنی مهمی ندارد. کارخانه های برنج کوبی در همه جلگه، کارخانه های چای در لاهیجان، لنگرود و فومنات، کارخانه های روغن پیرامون رودبار، کارخانه های فرآوری ماهی و خاویار در انزلی، کارخانه های ابریشم، تنباکو و لبنیات در رشت پراکنده اند. مجتمع عظیمی در حدود 50 سال پیش برای بهره برداری ازمنابع طبیعی چوب جنگلهای انبوه غرب گیلان با نام چوکا در خلیفه آباد اسالم و یک کارخانه کاغذ سازی در پونل علاوه بر چند کارخانه کوچکتر چوب بری در جنوب تالش و شرق گیلان وجود دارند. جز این بخش مبتنی بر منابع منطقه ای همه صنایع در رشت واقع شده اند.
در بخش خدمات:
87910 واحد صنفی در شهرستان های استان در حال فعالیت هستند که سهم واحدهای تولیدی - توزیعی و خدماتی به ترتیب 14972، 44076 و 28863 واحد می باشد. بر همین اساس واحد های توزیعی در شهرستان های استان با فراوانی 50 درصدی بیشترین سهم را به خود اختصاص داده و واحدهای تولیدی با میانگین 19/5 درصد در بین شهرستان ها دارای کمترین سهم می باشد.
ارزیابی تعدادی واحد های صنفی در شهرستان ها نشان می دهد بیشترین تمرکز واحد های صنفی در کلان شهر رشت و با توزیع نسبی 15 درصد واحدهای تولیدی، 51 درصد واحد های توزیعی و 34 درصد واحد های خدماتی همراه بوده وشهرستان های لاهیجان، لنگرود و بندر انزلی در رتبه های بعدی قرار دارند. بررسی تعداد واحد های صنفی مستقر در شهرستان و ارزیابی نسبت آن با جمعیت شهرستان نشان می دهد شهرستان رودبار با فراوانی نسبی 42 نفر برای هر واحد صنفی دارای رتبه اول و شهرستان های رضوانشهر و رشت در رتبه های دوم و سوم بوده و شهرستان های لنگرود و آستارا کمترین نسبت فراوانی جمعیت در واحد های صنفی ( تولیدی ،توزیعی و خدماتی) را دارند.
در بخش واحدهای صنفی تولیدی:
شهرستان سیاهکل با فراوانی 300 نفر در هر واحد صنفی دارای بالاترین رتبه و رودبار و رشت به ترتیب در جایگاه دوم و سوم قرار دارند لکن در این بخش بندرانزلی و ماسال در رتبه های آخر قرار گرفته اند . در بخش واحد های صنفی توزیعی شفت با فراوانی جمعیتی 92 نفر در هر واحد صنفی دارای رتبه اول و رضوانشهر و رشت در رتبه های دوم و سوم بوده و آستارا و لنگرود با فراوانی جمعیتی 19 نفر در هر واحد دارای کمترین میزان می باشند. در بخش واحد های صنفی خدماتی رودبار با 154 نفر دارای بیشترین فراوانی جمعیتی در هر واحد بوده و رضوانشهر و رشت به ترتیب در جایگاه دوم و سوم قرار دارند همچنین در همین بخش آستانه اشرفیه و لنگرود کمترین فراوانی جمعیتی در واحد های صنفی خدماتی را دارا میباشند.
شناسایی و تحلیل سیستم های اقتصادی و اجتماعی استان گیلان:
در درون مرزهای استان گیلان سیستم های اجتماعی – اقتصادی مختلفی شکل گرفته است که هرکدام از این سیستم ها در مواردی با یکدیگر هم پوشانی داشته است. در ادامه به مهمترین موضوعات مطروحه در سیستم های اجتماعی– اقتصادی شکل گرفته در استان گیلان خواهیم پرداخت.
1- منطقه جنوب (رستم آباد – روبار – منجیل و لوشان)
این سیستم کسب و کاری استان شامل رودبار (رستم آباد– روبار– منجیل و لوشان) بوده و عمدتاً دارای کارکردهای کشاورزی باغداری زیتون– تولید انرژی و صنعت بنا شده است. کشت زیتون و انواع ارقام آن در میان باغداری دارای محوریت می باشد و علاوه بر این سرمایه گذاری قابل توجهی در زمینه تولید و پرورش طیور صنعتی و صنایعی همچون تولید انرژی بادی و آبی و کارخانجات سیمان صورت گرفته و در حال بهره برداری می باشد. نکته اصلی و محوری این سیستم اجتماعی اقتصادی این است که بخش قابل توجهی از کسب و کارهای شکل گرفته در این منطقه وابسته به کشت زیتون و محصولات جانبی آن می باشد که با توجه به موقعیت جغرافیایی این منطقه به عنوان راه ارتباطی با مرکزاستان واستان های همجوار توانسته نقش قابل توجهی از اشتغال منطقه را به خود اختصاص دهد.
2- منطقه شمال غرب (رضوان شهر – تالش – آستارا)
این سیستم کسب و کاری شامل شهرهای رضوانشهر– تالش– آستارا است و از مناطق کمتر توسعه یافته استان محسوب می گردد که عمدتا از ساختار کسب و کار محوری مدون و منظمی برخوردار نیست و اغلب رفتار بازاری انفرادی و واحد های پیشرو در این منطقه در پایین ترین سطح قرار دارد. این منطقه دارای دو بعد سیستم اقتصادی اجتماعی می باشد یکی در ارتباط مستمر به سمت مرکز استان و دیگری به سمت استان همجوار اردبیل می باشد. این محور دارای کارکردهای پیشرفته تخصصی بازرگانی، ترانزیتی، گردشگری، برنج کاری، باغداری و صنعتی خواهد بود. این محور یکی از محورهای اصلی جاده ای و ترانزیتی در غرب استان محسوب می گردد. این محور در چند سال اخیر دستخوش تغییراتی در حوزه اقتصادی شده است و از آنجایی که طبق سیاست های استان مرکز تبادلات کالا و بازرگانی به منطقه آزاد انزلی سوق داده شده است بخش زیادی از فعالیت های اقتصادی منطقه بویژه آستارا دستخوش تغییراتی شده است.
3- منطقه شرق (آستانه اشرفیه– لاهیجان– لنگرود– رودسر)
این سیستم کسب و کاری شامل شهرهای آستانه اشرفیه– لاهیجان– لنگرود– رودسر بوده و این منطقه از میزان توسعه یافتگی بیشتری نسبت به منطقه قبلی برخوردار است و هرکدام از نواحی آن به تنهایی دارای یک الگوی کسب و کارو با اولویت محور کشاورزی– گردشگری جریان دارد. نکته قابل توجه اینکه این منطقه هم دارای جریان‌های اقتصادی-اجتماعی چند وجهی می باشد به طوری که نواحی نزدیک به مرکز استان از سیستم اجتماعی اقتصادی حول محور شهرستان رشت بهره مند شده و نواحی شرقی مجاور استان مازندران اغلب دارای الگوی اجتماعی اقتصادی با شهرهای استان مازندران را تشکیل داده اند. قابل توجه اینکه هرکدام از نواحی در این مناطق در برخی فعالیت های اقتصادی دارای واحدهای پیشرو و رفتاربازاری مبتنی برانفرادی می باشند که این موضوع موجب وابستگی بین منطقه ای علی الخصوص با سیستم اجتماعی اقتصادی مرکزی استان و شهرهای رشت و منطقه آزاد انزلی را شکل داده است. بخش عمده فعالیت اقتصادی برپایه کشاورزی این منطقه حول محور کشت چی در شهرهای لاهیجان – لنگرود و رودسر می باشد. این موضوع باعث شده صنایع تبدیلی قابل توجهی در بخش فراوری چای در منطقه شکل بگیرد.
4- منطقه غرب (صومعه سرا– فومن- شفت و ماسال)
این سیستم کسب و کاری شامل شهرهای صومعه سرا– فومن- شفت و ماسال می باشد که به عنوان یکی از سیستم اجتماعی و اقتصادی در استان گیلان با کارکردهای پیشرفته تخصصی برنج کاری، آبزی پروری، پرورش ابریشم، توتون، صنعتی و گردشگری شناخته می شود. کشت برنج و انواع ارقام آن در بخش کشاورزی دارای محوریت می باشد و علاوه بر این سرمایه گذاری قابل توجهی در زمینه تولید و پرورش طیور صنعتی و آبزی پروری و گردشگری بویژه در شهر فومن صورت گرفته و در حال بهره برداری می باشد. کشت برنج به عنوان اصلی ترین محور کشاورزی در این منطقه سهم قابل توجهی از اشتغال روستائیان را به خود اختصاص داده است و در برخی از مناطق شهر فومن کشت چای و پرورش کرم ابریشم نیز صورت می پذیرد که البته سهم اشتغال قابل قبولی در آن دیده نمی شود. شهر فومن و شفت و ماسال در این منطقه به دلیل برخورداری از مناطق طبیعی جنگلی و تاریخی و مذهبی یکی از قطب های گردشگری استان محسوب می گردد که سهم قابل توجهی از اشتغال رسمی و غیر رسمی اهالی در بازارهای رسمی و غیر رسمی به خود اختصاص داده است.
5- منطقه مرکزی – شمالی (رشت– بندر انزلی– منطقه آزاد تجاری انزلی)
این محور یکی از مهمترین سیستم های اجتماعی– اقتصادی حاکم بر ساختار کسب و کاری استان را به خود اختصاص داده است که توانسته تاثیر چشم گیری را به عنوان نقش واسط بر سایر مناطق ایفا کند. این سیستم اجتماعی اقتصادی توانسته با توجه به ظرفیت های بالقوه منطقه دارای کارکردهای پیشرفته تخصصی و ویژه خدمات پشتیبان تولید کشاورزی وصنعتی، گردشگری، بازرگانی، مالی، بانک و بیمه، ترابری و ترانزیت می باشد که سهم قابل توجهی را در شکل گیری بازارهای رسمی و غیر رسمی استان به خود اختصاص داده است.
شهر رشت با توجه به مرکزیت استان و برخورداری از زیر ساختهای لازم توانسته نقش واسط و تاثیرگذاری در ارائه خدمات را بین مناطق مختلف کسب و کاری به خود اختصاص دهد و بیشترین سهم اشتغال در این منطقه حول خدمات فنی و مهندسی تخصصی، بازرگانی، بانکی و مالی، ترابری- کشاورزی را به خود اختصاص داده است. از محورهای اقتصادی دیگر رشت می توان به کشت برنج اشاره کرد که این حوزه همچون سایر مناطق گیلان علیرغم اینکه سهم اشتغال بالایی را به خود اختصاص داده است اما به دلیل عدم توسعه یافتگی و عدم تخصص و دانش فنی نتوانسته روند صعودی خود را ارتقاء دهد و اغلب در صدد تغییر کاربری و روی آوردن به مشاغل خدماتی و بازرگانی در شهر و حاشیه شهر می باشند.
یکی دیگر از شهر های استراتژیک این منطقه شهر بندرانزلی می باشد که با داشتن ظرفیت های بالقوه طبیعی و سازمانی نقش بی بدیلی را در سهم اشتغال استان بر عهده دارد. شهر بندر انزلی به دلیل برخورداری از کرانه ساحلی و تالاب بین المللی از دیرباز با محور گردشگر پذیر در منطقه ایفای نقش می نموده است که علیرغم اینکه سهم اشتغال بالایی را در بازارهای رسمی و غیر رسمی به خود اختصاص داده اما توان ایجاد اشتغال بیشتری داشته می توان با سرمایه گذاری در محور توریسم سلامت، توریسم دریایی ،تالاب گردی، حیات وحش و بوم گردی سهم اشتغال قابل قبولی را ایجاد کرد. همچنین شهر بندر انزلی به دلیل برخوردای از گمرک توانسته در کنار محور گردشگری از سهم اشتغال بالایی در حوزه خدمات فنی و بازرگانی بهره مند می باشد که می توان با آموزش های تخصصی جوانان و فارغ التحصیلان سهم اشتغال قابل قبولی را ایجاد کرد. منطقه آزاد تجاری بندر انزلی یکی دیگر از محورهای توسعه در منطقه شمالی استان محسوب می گردد که با توجه به سیاست های سالهای اخیر مدیران استان توانسته سهم بالایی در اشتغال ایجاد کند. بازارهای رسمی شکل گرفته در این منطقه توانسته سهم قابل توجهی از کسب و کارهای بازرگانی بصورت متمرکز را به خود اختصاص دهد. با توجه به برخورداری از دو شهرک صنعتی و برخورداری از معافیت های مالیاتی اغلب سرمایه گذاران و فعالان اقتصادی تمایل بیشتری برای راه اندازی بنگاه های اقتصادی در این منطقه دارند. همچنین با توجه به بسته های تشویقی صادراتی در این منطقه به کشور های حاشیه دریای خزر، بستر مناسب برای صادرات کالاهای استان مهیا شده است.
رشته های در اولویت توسعه اشتغال در استان گیلان:
-
رشته گردشگری و طبیعت گردی
-
خدمات فنی تخصصی کشاورزی
-
پرورش طیور سنتی و صنعتی
-
تولید پوشاک
-
شیلات و تولید و فرآوری آبزیان (سردآبی و گرمابی )
-
تولید مواد غذایی و آشامیدنی
-
تولید صنایع دستی
-
خدمات بازرگانی و توزیع و پخش کالا و انبارداری
