گلستان
محور فعالیت های اقتصادی استان گلستان، فعالیت های کشاورزی است. این فعالیت ها شامل: زراعت، باغداری، جنگل و مرتع، دام، طیور، شیلات و آبزیان می باشد. گندم، عمده ترین محصول زراعتی استان بوده که هم به صورت آبی و هم به صورت دیم کشت شده و نسبت به کل کشور از عملکرد بالایی برخوردار است.
بخش زیادی از پهنه ی استان گلستان به صورت جلگه است. در بخش جلگه‌ای دو گونه آب و هوا دیده می‌شود. بیش از 2/3 این جلگه آب و هوای خشک و نیمه خشک دارد که هر چه به سوی شمال و مرز ترکمنستان نزدیک می‌شویم بر خشکی آن افزوده می‌شود. 1/3 دیگر که مانند نواری سبز بین بخش کوهستانی در جنوب و بخش خشک و نیمه‌خشک در شمال جای گرفته‌است، آب و هوای معتدلی دارد و از نظر کشاورزی بسیار پر بازده‌است. بیشتر شهرها و روستاهای استان نیز در این ناحیه ی سرسبز جای گرفته‌اند.
دو توده ی هوا در تعیین آب و هوای استان نقش مهمی دارند. توده ی شمالی از سیبری به استان وارد می‌شود و طی پاییز و زمستان با ریزش برف در بلندی‌های جنوبی و باران در کوه‌پایه‌ها و نوار معتدل میانی همراه می‌شود. توده ی دیگر، توده ی غربی از اقیانوس اطلس و دریای مدیترانه سرچشمه می‌گیرد و در زمستان به بارندگی و در تابستان به افزایش رطوبت و شرجی شدن هوای استان می‌انجامد؛ بنابراین، بیشترین بارندگی در ماه‌های زمستان و کم‌ترین آن در ماه‌های تابستان دیده می‌شود.
با این همه، نیمه ی شمالی استان، بخش نیمه‌خشک و خشک، از کم‌ترین بارندگی بهره‌مند است و به دلیل تبخیر زیاد آب، زمین‌های شور و کم‌بازده نیز بسیار دارد. عدم مواجهه توسعه ای مناسب و سیاستگذاری و برنامه ریزی بهینه طی سالیان گذشته موجب گسترش بیکاری بخصوص بیکاری های فصلی شدید و بالاترین نرخ اشتغال ناقص کشور (19.2 درصد) شده است.
مزیت های منطقه
مزیت های استان گلستان با در نظرگرفتن شرایط و اوضاع اقلیمی و جغرافیایی در 3 بخش صنعت و معدن، کشاورزی و خدمات به شرح زیر می باشد:
-
صنعت و معدن:
-
ایجاد صنایع تبدیلی کشاورزی نظیر صنایع مواد غذایی با توجه به عنایت تولیدات بالای کشاورزی در این استان با توجه به محدودیت اراضی دارای کاربری صنعتی.
صنایع تبدیلی کشاورزی مانند واحدهای ساخت رب گوجه فرنگی، آبلیمو و ... امکان ایجاد ارزش افزوده بالا و کارآفرینی بیشتر را خواهد داشت. -
مزیت در وجود مواد معدنی استخراجی شامل: ذغال سنگ، صدف کوهی، سنگ لاشه آهکی و سنگ نسوز و پتانسیل ایجاد واحد های صنعتی وابسته به آن.
-
مزیت نسبی درایجاد صنایع تبدیلی، تکمیلی، بسته بندی و وابسته به کشاورزی و دامداری.
ایجاد واحد های خدماتی کشاورزی به منظور پیشرفته تر نمودن روند زراعت و باغداری می تواند موجب سودآوری و تولید بالاتر محصولات گردد. -
مزیت نسبی در تولید قالی و قالیچه، نمد، پشتی و گلیم.
صنایع دستی علاوه بر کارآفرینی برای بومیان علی الخصوص بانوان خانه دار، بازار داخلی و خارجی پرطرفدار را به همراه خواهد داشت. -
مزیت در ایجاد واحد های صنایع تبدیلی وابسته به شیلات و آبزی پروری.
ایجاد واحد های تبدیلی صنعت آبزیان مانند کنسرو سازی ماهی، ماهیان منجمد و وکیوم و ... جهت عرضه در بازار های داخلی یا کشور های همسایه شمالی امکان پذیر می باشد.
-
کشاورزی:
-
مزیت در کشاورزی به عنوان محور اصلی توسعه استان در زیر بخش زراعت با محصولاتی نظیر: دانه های روغنی، توتون، پنبه، گندم، ذرت و در باغداری با محصولاتی نظیر زیتون.
-
مزیت نسبی در شیلات دربخش گمیشان وآبزی پروری در سایر بخش های محروم استان.
به دلیل وجود رود های پر آب و مجاورت دریای خزر امکان ایجاد استخرهای پرورش ماهیان سردآبی مانند قزل آلا و همچنین پرورش آبزیانی که به سرمایه خرد و روستایی نیاز دارند، امکان پذیر است. -
مزیت نسبی در دامداری و دامپروری.
برخورداری از خاک حاصل خیز، امکان کشت علوفه مناسب را فراهم آورده است که می تواند در پرورش دام های مناسب پیشنهادی ما برای محیط این استان، سود آوری چند برابری داشته باشد. -
مزیت در توسعه و کشت گلخانه ای.
امروزه کشاورزی در مناطق گوناگون آب و هوایی به صورت صنعتی و علمی در حال گسترش است تا گونه های بهتر را در شرایطی مطلوب تر پرورش داد. فضای گلخانه فضایی است مناسب برای تولید طیف وسیعی از محصولات کشاورزی در محیطی قابل کنترل و برنامه ریزی. -
مزیت نسبی در پرورش کرم ابریشم، نوغانداری و صنایع نوغانداری.
پرورش کرم ابریشم توسط واحد های کوچک خانگی امکان پذیر است و پیشنهادی برای بانوان خانه دار چه در محیط روستا و حتی شهری می باشد.
- خدمات:
-
وجود پتانسیل و مزیت نسبی در ارائه خدمات مرزی وحمل ونقل جاده ای با کشور ترکمنستان.
ارائه خدمات رفاهی، اقامتی و تفریحی به بازرگانان و وابستگان صنعت بازرگانی و حمل و نقل مانند ایجاد سوئیت های خانگی، رستوران و ... می تواند سودآو باشد. -
مزیت نسبی در فعالیت های مرتبط با گردشگری با وجود جاذبه های طبیعی و توسعه زیر ساخت های مورد نیاز گردشگری.
طبیعت زیبای این استان، مجاورت دریا، دارا بودن مراکز تاریخی، زندگی عشایر و ... از جاذبه های این استان برای رونق صنعت گردشگری می باشد.
اولویت سرمایه گذاری صنعتی در بخش صنایع کوچک تبدیلی در استان
-
بسته بندی و فرآوری تخم مرغ (پودر، مایع پاستوریزه و...)
-
کشتارگاه صنعتی دام و طیور
-
بسته بندی، انجماد و فرآوری آبزیان
-
قطعه بندی، بسته بندی و انجماد گوشت قرمز و مرغ
-
پروتئین دامی از سویا
-
بسته بندی و انجماد پای مرغ
-
خشک کردن و بسته بندی پر مرغ و ماکیان
-
خوراک آماده آبزیان و حیوانات اهلی
-
درجه بندی، بسته بندی و فرآوری انواع میوه، سبزی، صیفی و محصولات گلخانه ای
-
احداث سردخانه کنترل اتمسفریک C.A و زیر صفر
-
تولید پکتین از میوه جات
-
تولید فرآورده های جدید از برنج
-
بسته بندی و فرآوری گیاهان دارویی
-
پودر و پوره سیب زمینی و گوجه فرنگی
-
بسته بندی ذرت تر و یونجه خشک
-
درجه بندی و بسته بندی حبوبات
-
اسانس و عرقیات گیاهی
-
درجه بندی و بسته بندی و فرآوری سیب زمینی
-
در خصوص کود زیستی (بیولوژیک) استعلام و هماهنگی با دفتر امور صنایع کشاورزی ضروری می باشد.
-
در خصوص کود های آلی (بجز ورمی کمپوست) بر اساس نیاز استان و با در نظر گرفتن واحدهای در دست احداث و میزان مواد اولیه در استان جزء اولویت ها است.
-
طرح های صنایع تبدیلی در مناطق ویژه اقتصادی با تاکید بر صادرات (در صورت فعال بودن منطقه ویژه انزلی)
-
طرح های صنایع تبدیلی در شهرستان هایی که بیش از 60% پیشرفت فیزیکی دارند.
-
توسعه و تکمیل زنجیره های تولید صنعت طیور با هماهنگی کارگروه زنجیره مذکور
چکیده اطلاعات بخش های اقتصادی استان گلستان:
استان گلستان از دیرباز به عنوان یک استان مبتنی بر کشاورزی شناخته می شود. در گذشته این استان را سرزمین طلای سفید (به دلیل کشت و فرآوری فراوان پنبه) می نامیدند اما به مرور زمان و با تغییرات ساختاری اقتصادی ایجاد شده، کشت پنبه کاهش یافته است به صورتی که اکنون این محصول از محصولات اصلی استان شناخته نمی شود. گندم، ذرت، لوبیا، توتون و تنباکو، سویا و کلزا از مهم ترین محصولات زراعی و انار، زیتون و میوه های هسته دار و دانه دار از مهم ترین محصولات باغی استان می باشند. این استان رتبه اول تولید گندم کشور، رتبه 2 تولید جو کشور و رتبه 3 تولید سویا کشور است. بحران های آبی اتفاق افتاده در سال های اخیر، کشاورزی استان را با خطرات جدی روبرو کرده است به صورتی که کشت برنج در مناطقی از استان محدود شده است.
استان گلستان علاوه بر نقش بسیار مهمی که در تولید اقلام کشاورزی مورد نیاز کشور و انواع علوفه و فرآورده های زراعی قابل مصرف در تغذیه دام دارد، به دلیل وجود اقلیم ویژه، تنوع آب و هوایی و زیست بوم های مرتعی متنوع و همچنین استفاده ازپس مانده های زراعت های سالانه، از موقعیت مناسبی برای پرورش انواع دام برخوردار است. فعالیت های دامپروری استان عمدتا شامل پرورش انواع دام و طیور، زنبور عسل و کرم ابریشم می باشد. دامداری استان گلستان به دلیل وجود مراتع مناسب، پس از زراعت و باغداری مهم ترین فعالیت استان در بخش کشاورزی به حساب می آید.
بر خلاف زراعت، باغداری و دامداری استان، فعالیت جنگل داری بخش اندکی از ارزش افزوده بخش کشاورزی استان را در بر می گیرد. این وضعیت به دو دلیل زیر است:
-
تولیدات بخش جنگلداری ایجاد ارزش افزوده بالایی نمی کنند.
-
درست است که استان از جنگل های قابل توجهی برخوردار است، اما بخش قابل توجهی از این جنگل ها حفاظت شده است.
صید و صیادی و آبزی پروری نیز بخش مهم دیگر کشاورزی استان می باشد که به دلیل بهره مندی از ساحل دریای خزر همواره رونق مناسبی داشته است. در طی سالیان اخیر بهره برداری های بی رویه و بعضا غیرمجاز از دریا موجب شده است که فعالیت صید و صیادی کاهش یافته و آبزی پروری (میگو و ماهیان گرمابی) در استان توسعه پیدا کند.
استان گلستان از نظر وجود منابع معدنی دارای تنوع نسبتاً زیادی است که شامل منابع سرب و روی، آهن، مس، قلع، ید، تیتانیوم، بوکسیت، لاتریت، صدف معدنی، تالک، کوارتز، گچ، سنگ آهن، سنگ آهن ساختمانی، شن و ماسه، زغال سنگ و... می باشد.
ویژگی های معدن استان گلستان:
• وجود معدن ید با قابلیت صادرات (منحصر به فرد)
• عدم شکل گیری صنایع فراوری معدنی در استان
• تمرکز شکل گرفته در رامیان و گنبد
• حدود 250 نفر اشتغال
از مهم ترین صنایع موجود در استان (به جز صنایع تبدیلی وتکمیلی مواد غذایی در استان) می توان به موارد زیر اشاره نمود:
-
تولید خوراک، مکمل و داروهای دام و طیور
-
صنایع پلاستیک
-
تولید ادوات کشاورزی
-
ساخت مواد شیمیایی و محصولات شیمیایی
-
تولید سیمان
-
تولید قطعات فولادی و پروفیل
به لحاظ توزیع جغرافیایی، بیشترین تعداد واحدهای صنعتی استان در شهرستان های گرگان، گنبد کاووس، آق قلا و علی آباد قرار دارند. بخش خدمات نیز به عنوان یکی از بخش های مهم اقتصادی گلستان بنا به ویژگی های خاص استان دارای رشته های متفاوتی می باشد. در حال حاضر حمل و نقل گلستان به عنوان یکی از مهم ترین خدمات استان دارای رونق مناسب و اشتغال قابل توجهی می باشد. خدمات گردشگری در استان به صورت پراکنده در مسیر جاده خراسان رضوی- مازندران ارائه می شود اما نکته قابل توجه، عدم وجود امکانات رفاهی مناسب در طول مسیر و نا آشنایی بسیاری از مسافرین عبوری با جاذبه های گردشگری استان می باشد.
شناسایی و تحلیل سیستم های اقتصادی و اجتماعی استان گلستان:
مهمترین ویژگی ها و مزیت های استان گلستان دسترسی به دریاچه خزر، دارا بودن نقطه مرزی اینچه برون، مزیت های متعدد کشاورزی (زراعت، باغبانی، صید و صیادی، آبزی پروری، دامداری) و وجود تنوع قومی و مذهبی و آب وهوای متنوع و داشتن تاریخچه غنی و صنایع دستی مطرح، می باشد. همچنین قرارگیری در محورهای مو اصلاتی پر سفر (منتهی به خراسان، مازندران و مرز اینچه برون) و دارا بودن جاذبه های متعدد و متنوع گردشگری (تاریخی، مذهبی، طبیعی و ورزشی) شرایط مناسبی برای شکل گیری اقتصادهای مبتنی بر گردشگری در استان ایجاد کرده است. این ویژگی ها موجب شکل گیری 2 نوع منطقه اقتصادی در استان شده است. این مناطق عبارتند از:
-
منطقه شمالی شامل منطقه ترکمن صحرا با محوریت طیف وسیعی از فعالیت های کشاورزی (از قبیل زراعت، پرورش طیور، پرورش اسب و شتر و آبزی پروری) و خدماتی (مبتنی بر گردشگری تفریحی و ورزشی و خدمات حمل ونقل وخدمات شهری)
-
منطقه جنوبی شامل اغلب شهرستان های جنوبی که حول جاده مشهد- شمال قرار گرفته اند با محوریت فعالیت های کشاورزی (از قبیل باغبانی، زنبورداری، صید و صیادی و دامپروری) و خدماتی (مبتنی بر گردشگری عبوری و خدمات آموزشی و خدمات شهری)
منطقه اول (منطقه ترکمن صحرا):
دینامیک اشتغال شکل گرفته در منطقه اول استان گلستان به علت اقلیم خشک و نیمه بیابانی، بارش اندک باران، وجود مرز و اشتراکات فرهنگی اقوام ترکمن ساکن در این منطقه سبب شده است که یک سیستم کسب وکاری مبتنی برکشاورزی و خدمات متفاوت با منطقه جنوبی در این منطقه ایجاد شود. فعالیت های کشاورزی این منطقه شامل زراعت، پرورش طیور، پرورش اسب و شتر و آبزی پروری است در اغلب شهرستان های این منطقه، زراعت (کشت گندم، سویا، کلزا، حبوبات و ...) و پرورش طیور دیده می شود.
7000 نفر در پرورش طیوردر این منطقه مشغول به کار می باشند و در بخش های کویری استان (گنبد و آق قلا) که پرورش شتر اساس دامداری را شکل می دهد تولید لبنیات شتر رواج دارد. از آنجا که اسبدوانی، مسابقات اسب و پرورش اسب از ویژگی های تاریخی و موروثی قوم ترکمن می باشد، بالغ بر1500 نفر در گنبد، کلاله و بندرترکمن در رشته های مربوط به پرورش، نگهداری، خرید و فروش یراق آلات و مواد غذایی اسب فعال می باشند. آبزی پروری در کنار سایر فعالیت های کشاورزی، کسب وکار شکل یافته در شهرستان های گمیشان، بندر ترکمن و کردکوی می باشد. آبزی پروری در دو بخش پرورش ماهی در آب های شور و شیرین در حال گسترش است.
در حدود 2000 نفردر بخش شیلات منطقه در حال فعالیت می باشند. هسته اصلی اغلب فعالیت های اقتصادی در این منطقه، کشاورز یو اشتراکات فرهنگی و اقتصادی اقوام ترکمن است. از این رو خدمات شکل گرفته در این منطقه نیز از این پارامترها تاثیر بسیاری پذیرفته است. خدمات حمل ونقل و خدمات گردشگری به شکل کاملا متفاوتی از منطقه جنوبی شکل و ساختار پذیرفته است. در این منطقه به علت جذابیت های تاریخی و فرهنگی قوم ترکمن، گردشگری تاریخی و ورزشی شکل مناسبی یافته است. اما ویژگی اصلی این منطقه در اغلب کسب وکارها، ضعف در زیرساخت های اصلی است. بطور مثال در زمینه زراعت، عمده محصول تولیدی بصورت دیم تولید می گردد.
در بخش گردشگری، زیرساخت های شهری، اماکن اقامتی و سیستم حمل ونقل از توسعه یافتگی مناسبی برای جذب ارزش افزوده مناسب برخوردار نیست. شرکت های بزرگ دولتی و خصوصی دراین منطقه کمتر به سرمایه گذاری اقدام کرده و عموم کسب وکارها دارای اتصال پایداری به بازار نیست.
در زمینه کشاورزی در این منطقه باید گفت در مجموع هنوز به شکل سنتی در مرحله تولید و عرضه محصول به بازار باقی مانده است اما گسترش صنایع تبدیلی، توسعه بازار از طریق صادرات محصولات کشاورزی (مانند فرآورده های گوشتی) و ایجاد برخی از حلقه های زنجیره ارزش محصولات (مانند بسته بندی، بازاریابی و توسعه برند) منجر به رونق و پایداری مشاغل این بخش اقتصادی خواهد گردید.
منطقه دوم (بخش جنوبی استان گلستان):
دینامیک اشتغال شکل گرفته در منطقه دوم استان گلستان به علت اقلیم کوهپایه ای و سرسبزی، جمعیت متنوع مهاجر (سیستان، فارس و ...) و عبور جاده مشهد- شمال از این منطقه سبب شده است که یک سیستم کسب وکاری مبتنی برکشاورزی و خدمات متفاوت با منطقه شمالی، در این منطقه ایجاد شود. در جنوب استان و محدوده شهرستان های آزادشهر، گالیکش، رامیان و مینودشت به دلیل برخورداری از سرزمین های مرتفع و جنگل های انبوه، تمرکز فعالیت های کشاورزی بر باغبانی و زنبورداری و دامداری می باشد.
در بخش شرقی استان و محدوده شهرستان های مراوه تپه و کلاله با توجه به مراتع وسیع، کشاورزی از جنس دامداری و تولید فرآورده های لبنی (سنتی و صنعتی) است. بالغ بر 14000 نفر در دامداری و 2000 نفردر باغداری (عمدتا میوه های هسته دار، انار و زیتون) استان مشغول به کار می باشند. از دیرباز در قسمت هایی از شهرستان علی آباد، کشت توتون و تنباکو رونق داشته و اکنون نیز بالغ بر 2000 نفر در این رشته مشغول به کار می باشند. تولید نهال و بذر نیز از دیگر فعالیت های مهم کشاورزی در این منطقه به شمار می رود که بیش از 2000 نفر در شهرستان های مراوه تپه، کلاله، رامیان، آزادشهر، گالیکش وعلی آباد در آن مشغول به کار می باشند. صید و صیادی و آبزی پروری در کنار سایر فعالیت های کشاورزی، کسب وکار شکل یافته در شهرستان های بندرگز و بخش هایی از شهرستان های گرگان، علی آباد و رامیان می باشد. آبزی پروری در دو بخش پرورش ماهی در آب های شور و شیرین در حال گسترش است.
حدود 3000 نفر در بخش شیلات منطقه در حال فعالیت می باشند. هسته اصلی اغلب فعالیت های اقتصادی در این منطقه، کشاورزی و خدمات شکل گرفته حول جاده اصلی مشهد-شمال است؛ از این رو خدمات شکل گرفته در این منطقه نیز از این پارامترها تاثیر بسیاری پذیرفته است. خدمات حمل و نقل و خدمات گردشگری به شکل کاملا متفاوتی از منطقه شمالی شکل و ساختار پذیرفته است.
خدمات گردشگری به صورت پراکنده در مسیر جاده خراسان رضوی- مازندران ارائه می شود اما نکته قابل توجه، عدم وجود امکانات رفاهی مناسب در طول مسیر و نا آشنایی بسیاری از مسافرین عبوری با جاذبه های گردشگری استان می باشد. در واقع منطقه جنوبی به عنوان یک مقصد گردشگری شناخته نشده است؛ اما ویژگی اصلی این منطقه در اغلب کسب وکارها، زیرساخت های مناسب تر نسبت به منطقه شمالی است.
بطور مثال خدمات آموزشی و اداری در شهر گرگان توسعه یافته تر است. در بخش گردشگری، زیرساخت های شهری، اماکن اقامتی وسیستم حمل ونقل از توسعه یافتگی مناسب تری نسبت به بخش شمالی برخوردار است. شرکت های بزرگ دولتی و خصوصی در این منطقه بیشتر سرمایه گذاری نموده اند و صنایع تبدیلی منطقه باعث شده که ارزش افزوده بیشتری نصیب فعالان این منطقه گردد.
معرفی رشته های اولویت دار استان گلستان:
| عنوان رشته | اشتغال قابل ایجاد |
| گردشگری و صنایع دستی | 4500 |
| تولید و پرورش طیور | 600 |
| زنبورداری | 500 |
| شیلات | 1000 |
| صنایع تبدیلی و لبنی | 800 |
