اردبیل

استان اردبیل با داشتن مساحت حدود 18 هزار کیلومتر مربع یعنی 1/09 درصد از مساحت کل کشور در شمال غرب ایران و در مرز جمهوری آذربایجان قرار دارد. این استان علیرغم وجود ظرفیت‌های عظیم اقتصادی از جمله منابع آب غنی، دشتهای وسیع و حاصلخیز، مراتع، منابع و جاذبه‌های طبیعی ارزشمند، موقعیت جغرافیایی منحصربفرد، نزدیکی به کشورهای منطقه قفقاز و اشتراکات فرهنگی و قومی با این کشورها، به دلیل نبود زیرساخت‌های اقتصادی و عدم سرمایه گذاری، به یکی از استان‌های محروم و توسعه نیافته کشور تبدیل شده است.

بر اساس سرشماری سال 1395 جمعیت استان 1.270.420 نفر گزارش شده است. این استان یکی از مهاجر فرست ترین استان های کشور است و پایینترین نرخ رشد جمعیت را بین استان‌ها دارد.

این استان حدود 454 هزار نفر نیروی کار فعال دارد که مشاهدات میدانی حاکی از بیکاری حدود یک پنجم از جمعیت فعال آن یعنی بیکاری حدود 90 هزار نفر است. از طرفی استان اردبیل بالاترین نرخ مشارکت اقتصادی را بین استانهای کشور دارد که این نرخ نشاندهنده تقاضای بالای کار در استان اردبیل است. در شرایط کنونی، بیکاری بالا و حجم پایین سرمایه گذاری در کسب و کارهای پایدار و مبتنی بر مزیت‌های اقتصادی و انسانی، مسئله اصلی اقتصاد استان است.

از ویژگی های اقلیمی استان عمدتاً می‌توان به چهار عامل توپوگرافی، بیلان انرژی (متأثر از عرض جغرافیایی)، جریانات هوایی مطبوع و خنک این منطقه در فصل‌های بهار و تابستان و وجود دریای خزر در شرق استان اشاره نمود که حاکی از مساعد بودن شرایط اقلیمی و آب و هوا برای کشاورزی است.

مزیت های منطقه

تحلیل آمایش استان اردبیل:

از نظر تحلیل سیستم اقتصادی، استان اردبیل بر اساس شرایط جغرافیایی از دو منطقه با اقلیم کاملا متفاوت تشکیل شده است. این دو منطقه از لحاظ ارتفاع از سطح دریا، شیب زمین، منابع آب سطحی و زیرزمینی، نوع و میزان بارندگی و رطوبت، پوشش گیاهی، کاربری اراضی (جنگل، مرتع، زراعی، باغی، بایر، مسکونی و …)، جنس پوسته زمین، دمای هوا، ژئومورفولوژی، توپوگرافی، محل سکونت اهالی (کنار رودخانه و مرکزیت سیاسی)، ساختار اقتصادی و حتی آداب‌ و رسوم و فرهنگ آنها متفاوت هستند. بنابراین تحلیل دینامیک اشتغال نیز بر مبنای همین دو منطقه اقتصادی شکل گرفته است که به شرح زیر می باشد:

منطقه یک استان اردبیل مغان نام داردکه در سواحل جنوبی رود پرآب ارس در مرز جمهوری آذربایجان قرار گرفته است و شامل دشت وسیع، مسطح، کم ارتفاع، گرمسیر و خاک حاصلخیز می شود.
منطقه دوم کوه سبلان است که بعنوان دومین عنصر طبیعی استان، منبع تامین معاش اهالی و عامل ایجاد دینامیک اشتغال در مرکز استان اردبیل است. این منطقه شامل نواحی کوهستانی، سردسیر و مرتفع کوهپایه‌ های سبلان و شهرهای مرکزی استان از جمله شهر مهاجرپذیر اردبیل است.

مزیتهای استان اردبیل با در نظر گرفتن شرایط، اوضاع اقلیمی و جغرافیایی در 3 بخش صنعت‌ومعدن، کشاورزی و خدمات به شرح زیر است:

کشاورزی

29 درصد از اراضی کشاورزی استان را کشت آبی و 66 درصد آن را کشت دیمی به خود اختصاص داده است. از نظر تمرکز اراضی کشاورزی، استان اردبیل رتبه اول را داراست. این استان به لحاظ برخورداری از تنوع اقلیمی و شرایط آب‌وهوایی خاص و منحصربفرد، منابع آب پایدار و غنی، میانگین بارندگی 320 میلیمتر در سال، دشت‌های وسیع و حاصلخیز، سدهای بزرگ و شبکه‌های گسترده آب، شرکت‌های بزرگ کشت‌وصنعت و دامپروری مغان و پارس آباد، وجود 120 هزار بهره بردار، حدود 4/2 میلیون واحد دامی و بیش از یک میلیون هکتار منابع طبیعی اعم از جنگل و مرتع، یکی از قطب‌های مهم کشاورزی و دامپروری کشور به شمار می‌آید.

عمده این محصولات در اراضی کشاورزی آبی شهرستان های شمالی (منطقه مغان) و محصولات دیم در شهرستان های مرکزی و جنوبی (منطقه کوهستانی و مرتفع سبلان و باغرو) تولید می شود. مزیت‌های استان در بخش کشاورزی به شرح زیر است:

مزیت نسبی در دامداری، دامپروری، احداث واحدهای صنعتی و نیمه صنعتی.
مزیت نسبی در تولید محصولات باغی به ترتیب شامل بادام آبی، گردو و انگور آبی.
مزیت نسبی در آبزی پروری و وجود استخرهای پرورش ماهی.
وجود اراضی کشاورزی مرغوب در سطح استان به ویژه در دشت‌های حاصلخیز مشکین شهر و مغان.
وجود شرکت‌های سهامی کشت و صنعت و دامپروری مغان، پارس آباد و مراکز عمده توزیع و توسعه کشاورزی مکانیزه.
وجود منابع غنی جنگلی، مرتعی و پوشش گیاهی متنوع برای توسعه فعالیت‌های جنگلداری، دامداری و زنبورداری.
تأمین حداکثر تا 85% هزینه‌های برآورد شده برای اجرای طرح‌های آبیاری تحت فشار در صورت مراجعه گروهی بهره‌برداران یک منبع آبی مشترک (حداقل 10 هکتار و حداقل 5 نفر) و در صورت مراجعه انفرادی (غیر تجمیعی) حداکثر 32 میلیون ریال (به عنوان کمک سهم مشارکت دولت).
دارا بودن 2/4 میلیون واحد دامی، 3 میلیون قطعه طیور و سایر ماکیان و 315 هزار کندوی زنبورعسل

خدمات

زیربخشهای "عمده فروشی، خرده فروشی و ..." با 43 درصد و "مستغلات، کرایه و ..." با 14درصد، بیشترین ارزش افزوده و اشتغال را در بخش خدمات دارند. بر مبنای پتانسیل ها و جاذبه‌های گردشگری استان اردبیل، 206 مرکز اقامتی ایجاد شده و بیش از 75 درصد این مراکز و واحدها در شهر سرعین متمرکز می باشد. مزیت‌های استان در بخش خدمات به شرح زیر است:

مزیت نسبی در ایجاد قطب ورزش‌های زمستانی و توسعه پیست‌های اسکی. باتوجه به کوهستانی بودن این استان، توسعه ورزش‌های زمستانی و فعالیت‌های مرتبط، مانند ایجاد مراکز خدمات به علاقمندان این ورزش‌ها را امکان پذیر نموده است.

مزیت نسبی در جذب سرمایه گذاری بخش توریسم با وجود دریاچه شورابیل به عنوان یک تفرجگاه توریستی برای مردم و گردشگران
مزیت نسبی بهره مندی از جاذبه ی پل معلق مشکین شهر به عنوان طولانی ترین پل معلق خاورمیانه به طول 365 متر
دریاچه شهرک و آبشار چهل پله در پارس آباد، باغات میوه کشت و صنعت مغان، قشلاق‌های عشایر شاهسون، رود پرآب قره سو و رود مرزی ارس.
وجود بخش زیادی از طبیعت زیبای مسیر گردشگری گیلان، تالش، آستارا، حیران، اردبیل، سرعین در این استان با قابلیت جذب مسافران داخلی و خارجی
پیست اسکی آلوارس در 24 کیلومتری شهر توریستی سرعین و در ارتفاع 3200 متری از سطح دریا.
وجود منطقه گردشگری دریاچه نئور در 48 کیلومتری جنوب شرقی اردبیل بطرف خلخال در یکی از دره‌های کوهستانی باغرو
وجود منطقه توریستی و جنگلی فندقلو و تله کابین حیران در 30 کیلومتری شهر اردبیل و در 10 کیلومتری جنوب شهر نمین

صنعت

ارزش افزوده صنعت استان اردبیل تنها 0/07 درصد از تولید ناخالص داخلی کشور و 0/5 درصد از ارزش افزوده صنعت کشور را تشکیل می دهد. بنابراین می توان نتیجه گرفت که صنعت استان اردبیل سهم اندکی در اقتصاد کشور دارد و این استان یک استان صنعتی محسوب نمی گردد. همچنین حدود 70 درصد از صنایع استان در شهرستان اردبیل مستقر شده است. عمده تـرین کالاهـای صادراتی استان اردبیل در دو سال اخیر سیب زمینی، مصنوعات پلاستیکی، بیسکوئیت و شیرینی، نوشیدنی ها، پروپیلن، لاستیک، سـنگ و مصالح ساختمانی و تایر بادی و عمده ترین کشورهای مقصد صادراتی آذربایجان، عراق و گرجستان می باشد. مزیت‌های نسبی استان اردبیل در بخش صنعت نیز به شرح زیر است:

مزیت نسبی و وجود پتانسیل در ایجاد واحد‌های بسته بندی آب معدنی و آشامیدنی. چشمه‌های معدنی این استان دارای شهرت در تمام ایران است که می توان فعالیت‌های مرتبط با صنعت تولید آب معدنی را ایجاد نمود.
مزیت نسبی در ایجاد و توسعه صنایع و مشاغل وابسته به آبزی پروری.
مزیت نسبی وجود منطقه ویژه اقتصادی نمین جهت تسهیل صادرات.
وجود استعدادهای کانی سازی، تنوع پدیده‌های خاص زمین شناسی و قرارگرفتن در منبع جهانی مس زنجان، طارم، قره داغ، ‌سبلان، ‌قوشه داغ، سونگون ‌و تشابه آن با مناطق زنجان، سونگون و اهر.
وجود شهرک‌ها و نواحی صنعتی با شرایط و امکانات مناسب سرمایه گذاری و نزدیک بودن اکثر شهرک‌های صنعتی استان به راههای اصلی و مراکز شهرها.
وجود مواد معدنی سنگهای تزئینی مثل نوع ژئود آبی خلخال که در دنیا بی نظیر است.
وجود مواد معدنی کانیهای صنعتی غیر فلزی.
برخورداری از فرصت مناسب ترانزیتی و تجاری به لحاظ همجواری با کشور جمهوری آذربایجان و داشتن بیش از 300 کیلومتر مرز مشترک با آن کشور و قرار گرفتن استان مابین جمهوری آذربایجان، نخجوان و ترکیه
محصولات صنایع دستی استان در هنرهای قالی بافی اردبیل، گلیم ورنی آل سون و عشایر ارسباران، و. . .

امکانات زیر بنایی استان اردبیل:

وجود فرودگاه اردبیل با مساحتی بالغ بر 1200 هکتار در فاصله 14 کیلومتری شمال شرقی اردبیل و فرودگاه پارس آباد در شمالی ترین نقطه کشور و در فاصله 5 کیلومتری شمال شهر پارس آباد با مساحتی بالغ بر 170 هکتار.
منطقه ویژه اقتصادی با مساحتی بالغ بر 2055 هکتار در محدوده شهرستان نمین با مزیت وجود مرز مشترک استان با کشور جمهوری آذربایجان به مساحت 392 کیلومتر، همجوار بودن با فرودگاه اردبیل، امکان استفاده از تمامی مزیت‌های گمرک مرزی و بین المللی بیله سوار و آستارا و گمرگ اردبیل به عنوان گمرک تخصصی ترخیص خودرو.
وجود دو گمرک فعال اردبیل(در 13 کیلومتری جاده اردبیل- آستارا) و بیله سوار (در منطقه صفر مرزی کشور آذربایجان و شهرستان بیله سوار).
برخورداری استان از 17 شهرک و ناحیه صنعتی با مساحت افزون بر 1185 هکتار زمین.
ایجاد پارک علم و فناوری در استان از سال 1394.
وجود چندین دریاچه و رودخانه پرآب در سطح استان مانند: دریاچه شورابیل، دریاچه نئور، دریاچه شورگل، دریاچه نوشهر، دریاچه آلوچه، دریاچه کمی آباد، دریاچه ملا احمد و مرداب قره سو و از رودها ارس (آراز)، قره سو، دره رود، خیاو چای، نمین چای و بالقلی چای.
تأمین انرژی مصرفی برق برای تمامی کارخانه‌ها و شرکت‌های خدماتی، گردشگری و. . . با قدرت نصب شده نیروگاهی در سطح استان.
برخورداری تمامی 26 شهر استان از نعمت گاز طبیعی، تبدیل کل شهرهای استان به شهر سبز و ایجاد زیرساخت‌های تقویتی گاز برای تمامی شهرهای استان، گاز رسانی به کلیه شهرک‌های صنعتی فعال استان و آمادگی لازم شرکت گاز جهت تأمین گاز مورد نیاز برای همه مصارف اعم از صنایع، کارخانجات و . . .
وجود 110 دهنه چشمه آب گرم و سرد معدنی با خواص درمانی ویژه در شهرستان‌های اردبیل، سرعین، نیر، مشکین شهر و کوثر.

**رشته های منتخب و ظرفیت اشتغال آنها در استان اردبیل**
نام رشته	اشتغال جدید	شهرستان
تولیدات محصولات زراعی	5000 نفر	پارس آباد، بیله سوار، گرمی، مشکین شهر
گردشگری	2000 نفر	اردبیل، سرعین، نمین، مشکین شهر
صنایع دستی	2000 نفر	روستاها و عشایر سطح استان
زنبورداری و تولید عسل	1000 نفر	سطح استان
مجموع	10000 نفر

چکیده اطلاعات بخش‌های اقتصادی استان اردبیل

بخش کشاورزی:

5/31 درصد ارزش افزوده و 7/32 درصد از اشتغال استان اردبیل را به خود اختصاص می دهد (این دو رقم در مورد کل کشور به ترتیب 7/10 و 9/17 درصد می باشد). از لحاظ بزرگی بخش کشاورزی نسبت به کل اقتصاد، اردبیل دومین استان کشور محسوب می گردد. از کل مساحت استان 6/43 درصد (778 هزار هکتار) را اراضی کشاورزی، 4/50 درصد (910 هزار هکتار) را مراتع، 5/3 درصد را جنگل و 5/2 درصد را سایر کاربری‌ها تشکیل می دهد. این استان به لحاظ برخورداری از تنوع اقلیمی و شرایط آب و هوایی خاص و منحصر بفرد، منابع آب پایدار و غنی، میانگین بارندگی 320 میلی متر در سال، دشت‌های وسیع و حاصلخیز، سدهای بزرگ و شبکه‌های گسترده آب، شرکت‌های بزرگ کشت و صنعت و دامپروری مغان و پارس، وجود 120 هزار بهره بردار، حدود 4/2 میلیون واحد دامی و بیش از یک میلیون هکتار منابع طبیعی اعم از جنگل و مرتع، یکی از قطب‌های مهم کشاورزی و دامپروری کشور محسوب می گردد. استان اردبیل سهم قابل توجهی از تولیدات کشاورزی کشور را به خود اختصاص داده است.

این استان؛ در تولید عدس (2/15 درصد)، کلزا (5/8 درصد)، ذرت بذری (80 درصد)، سورگوم بذری (100 درصد) رتبه اول، در تولید سیب زمینی (6/15 درصد)، هلو و شلیل (4 درصد)، سویا (20 درصد) و تعداد گاومیش (75/16 درصد) رتبه دوم، در تولید عسل (75/8درصد) رتبه سوم، در تولید گندم (5/4درصد) رتبه چهارم، در تولید چغندر (8/1 درصد) رتبه پنجم، در تولید ذرت دانه ای (5/4 درصد) و جو (5/4 درصد) رتبه هفتم و در تولید ذرت علوفه ای (4/4 درصد) و یونجه (5 درصد) رتبه هشتم را در بین استان‌های کشور به خود اختصاص داده است. از طرفی کاهش سهم بخش کشاورزی از اشتغال استان در دو دهه اخیر بسیار بالا بوده بطوریکه این سهم از بالای 50 درصد به حدود درصد کاهش یافته است و عواملی همچون؛

بهره وری پایین کسب و کار کشاورزی
فصلی بودن و و درآمد پایین کشاورزان
عدم تطابق مشاغل کشاورزی با تقاضای کار جوانان بویژه فارغ التحصیلان
پایین بودن سطح امکانات رفاهی در روستاها و مناطق کشاورزی
و افزایش ارتباطات و تغییر سبک زندگی
سبب کاهش اقبال جوانان به ویژه فارغ التحصیلان دانشگاهی به کسب و کارهای کشاورزی و مهاجرت آن‌ها شده است.

بخش صنعت:

سهم بخش صنعت در تولید ناخالص داخلی استان اردبیل 6/16 درصد و در اشتغال استان 7/26 درصد می باشد. این استان از نظر سهم بخش صنعت از تولید ناخالص داخلی، رتبه 28 و از لحاظ سهم بخش صنعت استان از تولید ناخالص داخلی بخش صنعت کشور (67 درصد) استان در رتبه 26 کشور می باشد. سهم صنعت (بدون احتساب معدن، آب، برق، گاز و ساختمان) در اقتصاد استان اردبیل حدود 6/4 درصد است درحالیکه این رقم در اقتصاد کشور حدود 5/14 درصد می باشد.

نبود زیرساخت‌های صنعتی، عدم سرمایه گذاری‌های دولتی در صنایع بزرگ و مادر، فاصله زیاد ازصنایع مکمل و بازارهای مصرف و در مجموع شاخص پایین بهبود فضای کسب و کار دلایل عمده توسعه نیافتگی بخش صنعت و عدم سرمایه گذاری در این بخش در استان اردبیل است. در طول دهه اخیر با افزایش شهرنشینی و تغییرات سبک زندگی، سهم بخش خدمات از تولید و اشتغال استان افزایش یافته است. عمده ترین کالاهای صادراتی استان اردبیل در دو سال اخیر سیب زمینی، مصنوعات پلاستیکی، بیسکوئیت و شیرینی، نوشیدنی ها، پروپیلن، لاستیک، سنگ ومصالح ساختمانی و تایر بادی و عمده ترین کشورهای مقصد صادراتی آذربایجان، عراق و گرجستان می باشد. مهم ترین کالاهای وارداتی به استان نیز برنج، کامیون کشنده، مواد اولیه تولید پلاستیک، کائوچو و کنجاله پنبه دانه است. ترکیه، آذربایجان و امارت متحده عربی شرکای عمده وارداتی استان اردبیل هستند.

شناسایی و تحلیل سیستم‌های اقتصادی و اجتماعی استان اردبیل:

استان اردبیل از دو منطقه با اقلیم کاملا متفاوت تشکیل شده است. این دو منطقه از لحاظ ارتفاع از سطح دریا، شیب زمین، منابع آب سطحی و زیرزمینی، نوع و میزان بارندگی و رطوبت، پوشش گیاهی، کاربری اراضی (جنگل، مرتع، زراعی، باغی، بایر، مسکونی و . . . )، جنس پوسته زمین (خاک یا سنگ و . . . )، دمای هوا (زمستان و تابستان)، ژئومورفولوژی، توپوگرافی، محل سکونت اهالی (کنار رودخانه و مرکزیت سیاسی)، ساختار اقتصادی و حتی آداب و رسوم و فرهنگ آن‌ها متفاوت هستند. بنابراین تحلیل دینامیک اشتغال نیز بر مبنای همین دو منطقه اقتصادی شکل گرفته است.
1. منطقه شمالی استان/ مغان: