آذربایجان غربی

استان اذربایجان غربی با داشتن حدود 37411 کیلومتر مربع یعنی 2.2 درصد از مساحت کل کشور در شمال غربی ایران به عنوان یکی از استان های مرزی واقع شده است. مرزهاي طولانی استان آذربایجان غربی با عراق و داشتن مرز با کشورهاي ترکیه و آذربایجان و نیز وجود منابع مناسب آب و خاك و تنوع اقوام و داشتن نیروي انسانی تحصیلکرده همچنین جود مزیتهاي تلفیقی کشاورزي،صنعت ،معدن وخدمات با محوریت صنایع تبدیلی از ویژگی های اقتصادی آن است.

بر اساس سرشماری سال 1395 استان آذربایجان غربی با 3,284,000 نفر هشتمین استان کشور از نظر جمعیت محسوب میشود. از این جمعیت 63 درصد در مناطق شهري و 27درصد در مناطق روستایی و عشایري زندگی میکنند. استان آذربایجان غربی داراي 955082 نفر شاغل و 122778 بیکار است و از لحاظ نرخ بیکاري در رتبه 8 کشور قرار دارد. همچنین نرخ مشارکت اقتصادی آن در سال 96 حدود 1/42 بوده است.

از مهمترین چالشهاي این استان، موضوع خشک شدن دریاچه ارومیه می باشد که باعث تحریک جابجایی ها و مهاجرت هاي ناخوشایند از نظر اقتصادي شده است. موقعيت خاص جغرافيايي و داشتن وضعيت مناسب آب و هوايي، اين استان را از توان آبي بالايي برخوردار کرده است و اين استان با توجه به موقعيت جغرافيايي خود، تحت تاثير چهار توده هواي عمده شامل توده هواي سرد شمالي، توده هواي قطبي سيبري، توده هواي قطبي بحري و توده هواي حاره بحري در طول سال مي‌باشد. به دلیل برخورداري استان آذربایجان غربی از اقلیم مناسب، امکان کاشت، داشت و برداشت محصولات کشاورزي در سطح وسیعی از اراضی استان، قابلیت چشمگیري از فعالیتهاي کشاورزي و نیز امکان توسعه صنایع جانبی و تبدیلی را فراهم نموده است. رودخانه ارس، و مجموعه رودخانه هاي حوزه آبریز دریاچه ارومیه همچون سیمینه رود ، زرینه رود ، مهاباد چاي ،گادارچاي ،نازلو چاي ،شهرچاي، باراندوز چاي و 8رودخانه دیگر در سرزمینهاي این استان جاري است. آذربایجان غربی از نظر تنوع معدنی رتبه سوم کشوري را دارا بوده و از مراکز طلا و سنگهاي تزئینی کشور به حساب می آید. از نظر تولید صنایع تبدیلی این استان با تامین 60 % آب میوه و کنسانتره کشور از مناطق پیشرو درکشور به شمار می رود.

مزیت های منطقه

تحلیل آمایش استان آذربایجان غربی

تفاوت موقعیت نسبی شهرستانهاي استان از نظر برخورداري از امکانات و منابع تولید و بازرگانی، تحول تاریخی بخشهاي اقتصادي و تحولات جمعیتی در استان موجب تفاوت در ساختار بخشی و رشته فعالیتی در نواحی مختلف استان آذربایجان غربی شده است.

منطقه اول یا همان منطقه شمالی استان آذربایجان غربی که با وجود شرایط جغرافیاي و کوهستانی و مرزي، مزیت هاي تولید محصولات با محوریت باغی و زراعی و مکمل آن صنایع دستی (به خصوص مجسمه سازي و دست بافته ها) در کنار منطقه آزاد تجاري ماکو، بازرگان و مشاغل شیلاتی در کنار ارس که بخشی از ان شامل شهرستانهاي ماکو، پلدشت، شوط، چالدران، چایپاره، خوي و سلماس میشود را داراست. کشت گل محمدي، عسل ، صیفی جات، کشت کدو آفتابگردان براي استحصال تخمه در میان محصولات کشاورزي در این زیر سیستم محوریت دارند و استحصال نمک نیز جز فعالیتهاي غالب می باشد. نکتۀ اصلی و محوري حائز اهمیت در سیستم منطقه شمالی وابستگی مشاغل و مجموعه سیستم کسب وکاري به وضعیت آب و مدیریت آب رودخانه ي ارس و فعالیتهاي تجاري (پوشاك) منطقه آزاد تجاري ماکو، می باشد. به علت ایجاد منطقه آزاد تجاري در ماکو سال به سال تعداد مهاجرت به این شهر زیاد می شود به طوریکه علاوه بر داخل استان ازآذربایجان شرقی نیز به این منطقه مهاجرت و سرمایه گذاري می نمایند. بخش دیگر فعالیت اقتصادی شمال استان مربوط به موقعیت مناسب شهرستان ماکو به واسطه قرار گرفتن این منطقه در مرز و افزایش توجه به سیاست راه اندازي و توسعه منطقه آزاد تجاري ماکو و گمرك بازرگان و ترانزیت بین المللی است که امکان ارتباط با بازارهاي جهانی را میسر ساخته است.

منطقه دوم ناظر به ناحیه مرکزی استان است که شامل ارومیه و منطقه تجاري و مرزي سرو (مرز ترکیه) و نوشین شهر (کارخانه قند)، سیلوانا و قوشچی با محوریت صنعت، خدمات بازرگانی و تجاري، گردشگري و کشاورزي، شیلات، دامداري، معدن و صنایع دستی و مبلمان است. این منطقه بیش از نیمی از اشتغال استان را ایجاد کرده و داراي اثرگذاري معناداري بر سیستم هاي اقتصادي مناطق شمالی و جنوبی استان نیز می باشد. وجود مزیتهاي استراتژیکی همچون وجود دریاچه ارومیه و میانگذر آن به آذربایجان شرقی و وجود آب مناسب و آب و هواي مطلوب و معتدل که باعث گسترش واحدهاي پرورش ماهی به خصوص قزل آلا است؛ همچنین منطقه تجاري مرز سرو و وجود باغات انگور و سیب وسیع در استان رونق اقتصادي از گذشته وجود داشته است. شکل گیري تدریجی تولید و خدمات بازرگانی و تجاري با محوریت شهر ارومیه منجر به ایجاد یک وابستگی عمیقی میان اقتصاد ارومیه و سایر استان شده است.
کارخانه هاي قند، لوله پروفیل و تریلی سازي و تراکتور سازي و نیز صنایع گسترده تبدیلی غذایی و آشامیدنی، مجتمع پتروشیمی ارومیه و واحدهاي تولیدي نقل و عرقیات و عسل و کارخانههاي بزرگ شیر و پاستوریزه و پاکدیس و پگاه (صنایع لبنی و آب میوه) صنعت را در این منطقه شکل داده اند.

منطقه سوم نیز در جنوب استان که شامل شهرستان های تکاب، شاهین دژ، بوکان، مهاباد، سردشت، پیرانشهر، نقده و میاندوآب است که تولید محصولات زراعی- باغی و مکمل آن (با برخورداري از منابع آبی سد مهاباد و رودخانه هاي سیمینه رود و زاینده رود و میاندوآب و سد حسنلوي نقده) می باشد. کارخانه قند میاندوآب و مجتمع پتروشیمی مهاباد از واحدهاي تولیدي مهم این سیستم بوده. تولید انواع فرش دستی در تکاب و شاهین دژ با برند فرش دستباف افشار 5000دار قالی ،کاشت و تولید درختان صنوبر براي صنعت نئوپان و صنایع چوب اعم از مبلمان، درودگري، خراطی، همچنین مراتع غنی برای فعالیتهاي مربوط به تولید پشم و پوست و گستردگی دامداري خصوصا تولیدات عشایري زمینه هاي مناسب ورزشهاي ساحلی از جمله قایقرانی، فوتبال و والیبال ساحلی وواترپلو از جمله فعایتهاي این سیستم می باشد. استان آذربایجان غربی در 3 بخش صنعت و معدن، کشاورزی و خدمات مطابق با آخرین آمار و اطلاعات سال 1395به شرح زیر میباشد:

اشتغال بخش کشاورزي استان : 32/8 درصد

اشتغال بخش صنعت استان : 22/3 درصد

اشتغال بخش خدمات و بازرگانی :44/9 درصد

کشاورزی

استان آذربایجان غربی به عنوان یکی از مناطق موثر و محوري کشاورزي کشور به حساب می آید که در تولید برخی از انواع محصولات زراعی و باغی از جمله سیب ، انگور و گندم و محصولات دامیجایگاه مهمی دارد. دارای رتبه اول جمعیت گاومیش و رتبه دوم جمعیت گوسفند و بز در کشور، همچنین رتبه دوم کشور ازنظر تولید علوفه و چغندرقند و نخود، رتبه سوم کشور ازنظر تولید گوشت قرمز و تولید جوجه یکروزه می باشد. گندم و جو از محصولات عمده و استراتژیک زراعی در استان می باشند، به طوريکه در سالهاي اخیر تولید گندم به تنهایی کفاف مصرف داخل استان را کرده است. سیب، انگور، زردآلو نیز از عمده محصولات باغی در استان هستند. درمجموع این استان یکی از مناطق عمده تأمین کننده مواد پروتئینی و حیوانی کشور است. برخی دیگر از ظرفیتها و پتانسیلهاي استان عبارتاند از: - تولید 5درصد محصولات کشاورزي کشور در استان. تولید 4.5درصد از تولیدات زراعی کشور و کسب رتبه پنجم کشوري. تولید 7درصد کل محصولات باغی کشور و کسب رتبه سوم کشوري.رتبه هفتم کشور از لحاظ میزان تولیدات دامی. تولید 40درصد سیبدرختی و 15 درصد عسل کشور و کسب رتبه اول کشوري در تولید این محصولات. وجود حدود 900هزار هکتار اراضی کشاورزي شامل اراضی زیر کشت محصولات سالانه، آیش و باغ و قلمستان. تولید محصولات زراعی ناحیه مرکزي(ارومیه) و جنوبی (میاندوآب و بوکان و اشنویه) استان در وضعیت نسبی مطلوبتري نسبت به سایرنواحی استان قرار دارند و از کل تولید محصولات باغی استان، ناحیه مرکزي با 69.75درصد در رتبه اول قراردارد و از این لحاظ در آمایش استان به عنوان ناحیهاي با پتانسیل تولید میوه شناخته میشود.

وجود رودخانه ارس، و مجموعه رودخانه هاي حوزه آبریز دریاچه ارومیه همچون سیمینه رود ،زرینه رود ، مهاباد چاي ،گادارچاي ،نازلو چاي ،شهرچاي، باراندوز چاي و 8رودخانه دیگر
وجود حجم روان آب در منطقه شمال (رودخانه ارس)، از نظر تولیدات ماهیهاي سردآبی و گرمابی شیلات
وجود آب هاي سطحی مناسب(رتبه دوم کشور بعد از خوزستان). در این استان بیش از 24دشت حاصلخیز وجود دارد که در همه بخشهاي استان پراکنده هستند، و به همراه رودخانههاي متعدد
وجود اراضی جنگلی مناسب و قابلیت تولید انواع چوب صنعتی بهویژه صنوبر و داشتن مزیت نسبی در صنایع چوب و صنایع دستی وابسته به چوب.
وجود کوهپایه هاي غنی در غرب استان و بستري آماده براي پرورش انواع دام گوشتی و وجود آب مناسب براي پرورش آبزیان و کثرت مرغداریها ، استان را میتواند به منبع عظیم تولید گوشت قرمز وسفید
وجود 3700000راس دام سبک و 510هزار راس دام سنگین
مزیت تولید لبنیات مازاد بر نیاز تولید , عسل و آبزیان و گیاهان دارویی و محصولات کشاورزي ارگانیک(سرتاسر استان آذربایجان غربی به عنوان فلور گیاهی و با 1000گونه گیاه دارویی که 400نوع آن شناسایی و مورد بهره برداري قرار گرفته و بیدمشک و بادرنجبوي و ظرفیت تهیه حدود 70 نوع عرقیات از گیاهان دارویی)
مزیت داشتن فعالیت 850هزار کندو تولید 18هزار تن عسل رتبه اول کشور را درا می باشد با دارا بودن 350هزار کندو
مزیت نسبی در تولید صنایع تبدیلی کشاورزی نظیر کنسانتره، کشمش، سرکه، آب میوه (سیب و انگور) و بسته بندی محصولات.
میزان صادرات سیب درختی سالیانه استان به خارج از کشوربرابر250هزارتن و انگور 30تن می باشدکه عمدتا به پاکستان و افغانستان و هندوستان و عراق صادر میشود
مزیت تولید حداقل 45درصد محصول چغندر کشور

خدمات

استان آذربایجان غربی به سبب موقعیت خاص جغرافیایی مرکز مناسبی براي فعالیتهاي بازرگانی و توریستی و به شمار میرود. از بابت بازرگانی داخلی، شهرهاي ارومیه و خوي و ماکو به دلیل دارا بودن امتیازات و برتريهاي ویژه از جمله تجمع رسته هاي مهم شغلی وتجمع امکانات و منابع کسب و کار و همسایگی مرزي با ترکیه و تبادلات و سازوکارهاي تجاري گسترده در منطقه شمال غرب کشور، دارا بودن بازارهاي سرپوشیده به عنوان تامین کننده اقلام مورد نیاز استانهاي آذربایجان شرقی، کردستان، اردبیل و خود استان موقعیت جغرافیایی و مرکزیت سیاسی، اداري و اقتصادي از مهمترین مراکز فعالیت بازرگانی در استان به شمار میروند. همچنین منطقه آزاد تجاري رو به رشد ماکو بازرگان عمدتا بر پایه خدمات و بازرگانی و فروشگاههاي عرضه کالا (بخصوص کالاي ترك،رستورانها و ...) در 5سال گذشته با حضور گردشگران شاهد توسعه مشاغل مختلف بوده است . خدمات بیشترین رشد را از لحاظ سهم اشتغال در سال 1395داشته است .آذربایجان غربی از نظر تنوع معدنی رتبه سوم کشوري را دارا بوده و از مراکز طلا و سنگهاي تزئینی کشور به حساب می آید.

مزیت دسترسی آسان به قاره اروپا از طریق مرز ترکیه و همسایگی با کشورهاي آذربایجان ،عراق ،ترکیه و 7کیلومتري ارمنستان
وجود قابلیتهاي گردشگري، بناهاي تاریخی و باستانی، همچون قره کلیسا، مقبره صدرالدین، آبگرم و دیگر جاذبه هاي توریستی ازجمله خان تحتی و کلیساي هفتوان و سنت جرج ،تپه مغانجوق ،امامزاده ها، دره چهریق و دریاچه هاي سد زولا
قرارگرفتن در مسیر ترانزیت بین المللی آسیا –اروپا و فضاي مناسب براي توسعه خدمات بازرگانی داخلی و خارجی
مزیت اتصال مسیر راه آهن سلماس به ترکیه و اروپا و قفقاز و گمرك مسافري و کالایی ماکو-بازرگان، همچنین ترانزیت بین المللی کالا و حمل بار و واردات و صادرات گسترده کشور به کشورهاي اروپایی و آسیایی از گمرك بازرگان
وجود تعدادي آثار باستانی در منطقه شمال استان همچون کاخ موزه سردار ماکو و قره کلیسا و امارات کلاه فرنگی، دخنه فرهاد، چشمه ثریا، سد ارس و پل دوستی بین ایران و آذربایجان(نخجوان) همچنین شهرت شهر ماکو که به شهر توریستی "ماکو سنگ"

صنعت و معدن

به دلیل تمرکز اغلب صنایع در شهرستان ارومیه اغلب فرصتهاي شغلی بخش خدمات و صنعت در این منطقه می باشد. البته در سالهاي اخیر با توجه به رشد منطقه آزاد تجاري ماکو، برخی فعالیتهاي خدماتی هر چند خیلی محدود، در این منطقه رشد داشته است. تردد گسترده تریلی هاي ورودي و خروجی از مرز بازرگان ماکو فعالیتهاي خدماتی را گسترش داده است و تردد نیروي کار مابین شهرهاي استان با شهر ارومیه و بالعکس وجود دارد. تمرکز صنایع به خصوص صنایع تبدیلی و غذایی در مرکز استان (ارومیه) است. آذربایجان غربی از لحاظ میزان تولید در صنایع تبدیلی، با تولید 60درصد آبمیوه و کنسانتره کشور در 81واحد بزرگ ،کوچک و متوسط نقش ایفا میکند. مجتمع پتروشیمی ارومیه و مهاباد و کارخانه هاي تراکتور سازي ،فولاد و صنایع غالب تبدیلی (آبمیوه و کنسانتره)، صنایع غذایی و آشامیدنی و لبنی در زمره واحدهاي صنعتی پیشرو کشور می باشد،که بخشی از توان کسب و کار استان است. آذربایجان غربی از نظر تنوع معدنی رتبه سوم کشوري را دارا بوده و از مراکز طلا و سنگهاي تزئینی کشور به حساب می آید.

وجود معادن غنی از جمله سیلیس، منگنز، سنگ آهن، پرلیت، کارولیت و مرمریت
وجود 2 تعاونی صید و صیادي با 400نفر اشتغال در منطقه شمال استان
وجود زمینه هاي مناسب برای ایجاد وتوسعه صنایع با تکنولوژی برتر از قبیل میکروماشین، الکترونیک، بیوتکنولوژی و پتروشیمی در استان
وجود کارخانه هاي قند، لوله پروفیل و تریلی سازي و تراکتور سازي و نیز صنایع گسترده تبدیلی غذایی و آشامیدنی، مجتمع پتروشیمی ارومیه و واحدهاي تولیدي نقل و عرقیات و عسل و کارخانههاي بزرگ شیر و پاستوریزه و پاکدیس و پگاه در مزکز استان
وجود برخی از مواد معدنی از جمله طلا،باریت، میکا و انواع سنگهاي سختبر و وجود معادن تیتان قره آغاج ارومیه و طلاي زره شوران تکاب در جنوب استان
وجود حوضچه هاي پرورش ماهی ( و استخرهاي پرورش سایر آبزیان آب شیرین در منطقه ارس) همچنین ظرفیت در این منطقه، پرورش طیور (شتر مرغ )و دام نیمه صنعتی
مزیت راه اندازي خوشه هاي صنعتی عرقیات و نقل بیدمشک ،سنگهاي تزئینی و صنایع تبدیلی
مزیت بهره برداری از مجتمع پتروشیمی مهاباد
مزیت راه اندازي کارخانه نساجی خوي و تجمع واحدهاي صنعتی تولیدي مبلمان و صادرات آن
فعالیت 6گروه و شرکت فعال در حال حاضر که به استحصال شاه میگو به عنوان یک محصول ویژه منطقه مشغول بوده و صادرات آن به کشورهاي اروپایی از جمله آلمان، فرانسه و ارمنستان
قابلیت جنوب استان در استخراج و فرآوري سنگهاي تزئینی با کیفیت ممتاز همچون گرانیت، سنگ چینی

امکانات زیر بنایی استان

موقعیت مناسب شهرستان ماکو (منطقه آزاد تجاري) به علت قابلیت تبدیل شدن به مرکز فرآوري کالاهاي صادراتی استان و کشور براي صادرات به ترکیه، آذربایجان و دیگر کشورهاي اروپایی
مهیا بودن مواد اولیه و زیرساختهاي برق، گاز و آب و نیز قابلیت سرمایهگذاري کشور ترکیه راغب به سرمایهگذاري در صنعت و تولید در زمینه دامداري صنعتی
ایجاد واحد بین المللی دانشگاه آزاد ماکو در دورههاي کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکترا (در حال پیگري ایجاد) با
ظرفیت 2750دانشجو
گسترش ارتباطات و ایجاد شهركهاي صنعتی فاز یک، دو، سه در مسیر شهرهاي سلماس، نقده، میاندوآب و اشنویه
در دست احداث بودن 4سد آبی
وجود زیر ساختهاي دومین گمرك استان از نظر حجم صادرات و فعالترین بازارچه مشترك مرزي تمرچین
در منطقه شمال استان شهرستان ماکو با توجه به واقع شدن منطقه آزاد تجاري و گمرك بازرگان به عنوان ترانزیت بین المللی براي جمهوري خود مختارنخجوان و ترکیه جهت صدور کالا
زیرساخت های فیزیکی مناسب ازجمله وجود ۲۱ شهرك صنعتی، یک شهرك فناوری و ۱۳ ناحیه صنعتی و امکان ایجاد شهرك های صنعتی مرزی و مشترك با کشورهای ترکیه و عراق
وجود دانشگاه و دانشکده های فنی صنعتی و معدنی در استان به ویژه در حوزه صنایع الکترونیک.
وجود پارك علم و فناوری و مراکز رشد و توسعه و واحدهای تحقیق و پژوهش در استان.

آمارنامه کشاورزی

برآورد سطح، ميزان توليد و عملكرد در هكتار محصولات زراعی استان آذربايجان غربی در سال زراعی94-93

ميزان توليد ((واحد : هكتار- تن- كيلوگرم))

نام محصول	آبى	ديم	جمع
گندم	268,865	343,306	612,171
جو	54,782	68,425	123,207
شلتوک	28	0	28
ذرت دانه اى	32,521	0	32,521
نخود	235	23,023	23,258
لوبيا	273	0	273
عدس	8	404	412
ساير حبوبات	73	0	73
پنبه	24	0	24
توتون و تنباكو	97	0	97
چغندرقند	1,853,867	0	1,853,867
كنجد	1	699	700
گلرنگ	0	10	10
آفتابگردان روغنی	4,634	8	4,642
كلزا	94	0	94
سيب زمينى	48,469	0	48,469
پياز	45,791	0	45,791
گوجه فرنگى	199,555	0	199,555
ساير سبزيجات	9,757	0	9,757
خربزه	4,309	495	4,804
هندوانه	19,415	0	19,415
خيار	9,100	0	9,100
سایر محصولات جاليزى	6,076	0	6,076
يونجه	489,085	16,909	505,994
شبدر	68	0	68
ذرت علوفه اى	295,152	0	295,152
ساير محصولات علوفه اى	232	190	422

ميزان توليد فرآورده های پروتئينی استان آذربايجان غربی طی سال های مختلف واحد : هزار تن

سال	ميزان توليد گوشت قرمز	ميزان توليدشير	ميزان توليدگوشت مرغ	ميزان توليدتخم مرغ	ميزان توليدعسل
78	43,1	340	28	11	3,68
83	49,18	325,98	42,71	13,76	6,52
88	41,07	312,05	58,56	13,76	12,35
92	43,58	338,9	71,22	11,66	18,46