آذربایجان غربی
استان آذربایجان غربی با داشتن حدود 37.411 کیلومتر مربع یعنی 2.2 درصد از مساحت کل کشور در شمال غربی ایران به عنوان یکی از استان های مرزی واقع شده است. مرزهای طولانی استان آذربایجان غربی با عراق، داشتن مرز با کشورهای ترکیه و آذربایجان، وجود منابع مناسب آب و خاک، تنوع اقوام و داشتن نیروی انسانی تحصیلکرده همچنین جود مزیتهای تلفیقی کشاورزی، صنعت، معدن وخدمات با محوریت صنایع تبدیلی از ویژگی های اقتصادی آن است.
بر اساس سرشماری سال 1395 استان آذربایجان غربی با 3,284,000 نفر هشتمین استان کشور از نظر جمعیت محسوب می شود. از این جمعیت 63 درصد در مناطق شهری و 27 درصد در مناطق روستایی و عشایری زندگی می کنند. استان آذربایجان غربی دارای 955.082 نفر شاغل و 122.778 بیکار است و از لحاظ نرخ بیکاری در رتبه 8 کشور قرار دارد. همچنین نرخ مشارکت اقتصادی آن در سال 96 حدود 1/42 بوده است.
از مهمترین چالشهای این استان، موضوع خشک شدن دریاچه ارومیه می باشد که باعث تحریک جابجایی ها و مهاجرت های ناخوشایند از نظر اقتصای شده است. موقعیت خاص جغرافیایی و داشتن وضعیت مناسب آب و هوایی، این استان را از توان آبی بالایی برخوردار کرده است و این استان با توجه به موقعیت جغرافیایی خود، تحت تاثیر چهار توده هوای عمده شامل توده هوای سرد شمالی، توده هوای قطبی سیبری، توده هوای قطبی بحری و توده هوای حاره بحری در طول سال می باشد. به دلیل برخورداری استان آذربایجان غربی از اقلیم مناسب، امکان کاشت، داشت و برداشت محصولات کشاورزی در سطح وسیعی از اراضی استان، قابلیت چشمگیری از فعالیتهای کشاورزی و نیز امکان توسعه صنایع جانبی و تبدیلی را فراهم نموده است. رودخانه ارس، و مجموعه رودخانه های حوزه آبریز دریاچه ارومیه همچون سیمینه رود، زرینه رود، مهاباد چای، گادارچای، نازلو چای، شهرچای، باراندوز چای و 8 رودخانه دیگر در سرزمین های این استان جاری است. آذربایجان غربی از نظر تنوع معدنی رتبه سوم کشوری را دارا بوده و از مراکز طلا و سنگ های تزئینی کشور به حساب می آید. از نظر تولید صنایع تبدیلی این استان با تامین 60 % آب میوه و کنسانتره کشور از مناطق پیشرو درکشور به شمار می رود.
مزیت های منطقه
تحلیل آمایش استان آذربایجان غربی
تفاوت موقعیت نسبی شهرستانهای استان از نظر برخورداری از امکانات و منابع تولید و بازرگانی، تحول تاریخی بخشهای اقتصادی و تحولات جمعیتی در استان موجب تفاوت در ساختار بخشی و رشته فعالیتی در نواحی مختلف استان آذربایجان غربی شده است.
-
منطقه اول یا همان منطقه شمالی استان آذربایجان غربی با وجود شرایط جغرافیای و کوهستانی و مرزی، مزیت های تولید محصولات با محوریت باغی و زراعی و مکمل آن صنایع دستی (به خصوص مجسمه سازی و دست بافته ها) در کنار منطقه آزاد تجاری ماکو، بازرگان و مشاغل شیلاتی در کنار ارس که بخشی از ان شامل شهرستانهای ماکو، پلدشت، شوط، چالدران، چایپاره، خوی و سلماس می شود را داراست.
کشت گل محمدی، تولید عسل، صیفی جات، کشت کدو و آفتابگردان برای استحصال تخمه در میان محصولات کشاورزی در این زیر سیستم محوریت دارند و استحصال نمک نیز جز فعالیتهای غالب می باشد. نکتۀ اصلی و محوری حائز اهمیت در سیستم منطقه شمالی وابستگی مشاغل و مجموعه سیستم کسب وکاری به وضعیت آب و مدیریت آب رودخانه ی ارس و فعالیتهای تجاری (پوشاک) منطقه آزاد تجاری ماکو می باشد. به علت ایجاد منطقه آزاد تجاری در ماکو سال به سال تعداد مهاجرت به این شهر زیاد می شود به طوریکه علاوه بر داخل استان از آذربایجان شرقی نیز به این منطقه مهاجرت و سرمایه گذاری می نمایند. بخش دیگر فعالیت اقتصادی شمال استان مربوط به موقعیت مناسب شهرستان ماکو به واسطه قرار گرفتن این منطقه در مرز و افزایش توجه به سیاست راه اندازی و توسعه منطقه آزاد تجاری ماکو و گمرک بازرگان و ترانزیت بین المللی است که امکان ارتباط با بازارهای جهانی را میسر ساخته است. -
منطقه دوم ناظر به ناحیه مرکزی استان است که شامل ارومیه و منطقه تجاری و مرزی سرو (مرز ترکیه) و نوشین شهر (کارخانه قند)، سیلوانا و قوشچی با محوریت صنعت، خدمات بازرگانی و تجاری، گردشگری و کشاورزی، شیلات، دامداری، معدن، صنایع دستی و مبلمان است. این منطقه بیش از نیمی از اشتغال استان را ایجاد کرده و دارای اثرگذاری معناداری بر سیستم های اقتصادی مناطق شمالی و جنوبی استان نیز می باشد. وجود مزیتهای استراتژیکی همچون وجود دریاچه ارومیه و میان گذر آن به آذربایجان شرقی و وجود آب مناسب و آب و هوای مطلوب و معتدل که باعث گسترش واحدهای پرورش ماهی به خصوص قزل آلا است؛ همچنین منطقه تجاری مرز سرو و وجود باغات انگور و سیب وسیع در استان رونق اقتصادی از گذشته وجود داشته است. شکل گیری تدریجی تولید و خدمات بازرگانی و تجاری با محوریت شهر ارومیه منجر به ایجاد یک وابستگی عمیقی میان اقتصاد ارومیه و سایر استان شده است. کارخانه های قند، لوله پروفیل و تریلی سازی و تراکتور سازی و نیز صنایع گسترده تبدیلی غذایی و آشامیدنی، مجتمع پتروشیمی ارومیه و واحدهای تولیدی نقل و عرقیات و عسل و کارخانه های بزرگ شیر و پاستوریزه و پاکدیس و پگاه (صنایع لبنی و آب میوه) صنعت را در این منطقه شکل داده اند.
-
منطقه سوم نیز در جنوب استان که شامل شهرستان های تکاب، شاهین دژ، بوکان، مهاباد، سردشت، پیرانشهر، نقده و میاندوآب است که تولید محصولات زراعی- باغی و مکمل آن (با برخورداری از منابع آبی سد مهاباد و رودخانه های سیمینه رود و زاینده رود و میاندوآب و سد حسنلوی نقده) می باشد. کارخانه قند میاندوآب و مجتمع پتروشیمی مهاباد از واحدهای تولیدی مهم این سیستم است. تولید انواع فرش دستی در تکاب و شاهین دژ با برند فرش دستباف افشار 5000دار قالی، کاشت و تولید درختان صنوبر برای صنعت نئوپان و صنایع چوب اعم از مبلمان، درودگری، خراطی، همچنین مراتع غنی برای فعالیتهای مربوط به تولید پشم، پوست و گستردگی دامداری خصوصا تولیدات عشایری زمینه های مناسب ورزشهای ساحلی از جمله قایقرانی، فوتبال و والیبال ساحلی و واترپلو از جمله فعایتهای این سیستم می باشد.
استان آذربایجان غربی در 3 بخش صنعت و معدن، کشاورزی و خدمات مطابق با آخرین آمار و اطلاعات سال 1395 به شرح زیر می باشد:
اشتغال بخش کشاورزی استان: 32/8 درصد
اشتغال بخش صنعت استان: 22/3 درصد
اشتغال بخش خدمات و بازرگانی: 44/9 درصد
- کشاورزی
استان آذربایجان غربی به عنوان یکی از مناطق موثر و محوری کشاورزی کشور به حساب می آید که در تولید برخی از انواع محصولات زراعی و باغی از جمله سیب، انگور، گندم و محصولات دامی جایگاه مهمی دارد. گندم و جو از محصولات عمده و استراتژیک زراعی در استان می باشند، به طوری که در سالهای اخیر تولید گندم به تنهایی کفاف مصرف داخل استان را کرده است. سیب، انگور، زردآلو نیز از عمده محصولات باغی در استان هستند. در مجموع این استان یکی از مناطق عمده تأمین کننده مواد پروتئینی و حیوانی کشور است. برخی دیگر از ظرفیتها و پتانسیل های استان عبارت اند از: تولید 5 درصد محصولات کشاورزی کشور در استان، تولید 4.5 درصد از تولیدات زراعی کشور و کسب رتبه پنجم کشوری، تولید 7 درصد کل محصولات باغی کشور و کسب رتبه سوم کشوری، رتبه هفتم کشور از لحاظ میزان تولیدات دامی، تولید 40 درصد سیب درختی و 15 درصد عسل کشور و کسب رتبه اول کشوری در تولید این محصولات، وجود حدود 900 هزار هکتار اراضی کشاورزی شامل اراضی زیر کشت محصولات سالانه، آیش، باغ و قلمستان. برای تولید محصولات زراعی ناحیه مرکزی (ارومیه) و جنوبی (میاندوآب و بوکان و اشنویه) استان در وضعیت نسبی مطلوبتری نسبت به سایرنواحی استان قرار دارند و از کل تولید محصولات باغی استان، ناحیه مرکزی با 69.75 درصد در رتبه اول قراردارد و از این لحاظ در آمایش استان به عنوان ناحیه ای با پتانسیل تولید میوه شناخته می شود.
از جمله دیگر پتانسیل های استان می توان به موارد زیر اشاره نمود:
-
وجود رودخانه ارس، و مجموعه رودخانه های حوزه آبریز دریاچه ارومیه همچون سیمینه رود، زرینه رود، مهاباد چای، گادارچای، نازلو چای، شهرچای، باراندوز چای و 8 رودخانه دیگر
-
وجود حجم روان آب در منطقه شمال (رودخانه ارس)، از نظر تولیدات ماهیهای سردآبی و گرمابی شیلات
-
وجود آب های سطحی مناسب (رتبه دوم کشور بعد از خوزستان). در این استان بیش از 24 دشت حاصلخیز وجود دارد که در همه بخشهای استان پراکنده هستند به همراه رودخانه های متعدد
-
وجود اراضی جنگلی مناسب و قابلیت تولید انواع چوب صنعتی بهویژه صنوبر و داشتن مزیت نسبی در صنایع چوب و صنایع دستی وابسته به چوب.
-
وجود کوهپایه های غنی در غرب استان و بستری آماده برای پرورش انواع دام گوشتی و وجود آب مناسب برای پرورش آبزیان و کثرت مرغداری ها که استان را می تواند به منبع عظیم تولید گوشت قرمز وسفید تبدیل کند.
-
وجود 3700000 راس دام سبک و 510 هزار راس دام سنگین
-
مزیت تولید لبنیات مازاد بر نیاز تولید ،عسل، آبزیان، گیاهان دارویی و محصولات کشاورزی ارگانیک (سرتاسر استان آذربایجان غربی به عنوان فلور گیاهی و با 1000 گونه گیاه دارویی که 400 نوع آن شناسایی و مورد بهره برداری قرار گرفته و بیدمشک و بادرنجبویه و ظرفیت تهیه حدود 70 نوع عرقیات از گیاهان دارویی)
-
مزیت داشتن فعالیت 850 هزار کندو تولید 18 هزار تن عسل که این استان رتبه اول کشور را با دارا بودن 350 هزار کندو به خود اختصاص داده است.
-
مزیت نسبی در تولید صنایع تبدیلی کشاورزی نظیر کنسانتره، کشمش، سرکه، آب میوه (سیب و انگور) و بسته بندی محصولات.
-
میزان صادرات سیب درختی سالیانه استان به خارج از کشور برابر 250 هزارتن و انگور 30 تن می باشد که عمدتا به پاکستان، افغانستان، هندوستان و عراق صادر می شود.
-
مزیت تولید حداقل 45 درصد محصول چغندر کشور
- خدمات
استان آذربایجان غربی به سبب موقعیت خاص جغرافیایی مرکز مناسبی برای فعالیت های بازرگانی و توریستی و به شمار می رود. از بابت بازرگانی داخلی، شهرهای ارومیه، خوی و ماکو به دلیل دارا بودن امتیازات و برتریهای ویژه از جمله تجمع رسته های مهم شغلی وتجمع امکانات و منابع کسب و کار و همسایگی مرزی با ترکیه و تبادلات و سازوکارهای تجاری گسترده در منطقه شمال غرب کشور، دارا بودن بازارهای سرپوشیده به عنوان تامین کننده اقلام مورد نیاز استانهای آذربایجان شرقی، کردستان، اردبیل و خود استان موقعیت جغرافیایی و مرکزیت سیاسی، اداری و اقتصادی از مهمترین مراکز فعالیت بازرگانی در استان به شمار می روند. همچنین منطقه آزاد تجاری رو به رشد ماکو بازرگان عمدتا بر پایه خدمات و بازرگانی و فروشگاههایی عرضه کالا (بخصوص کالای ترک، رستورانها و ...) در 5 سال گذشته با حضور گردشگران شاهد توسعه مشاغل مختلف بوده است. خدمات بیشترین رشد را از لحاظ سهم اشتغال در سال 1395 داشته است. آذربایجان غربی از نظر تنوع معدنی رتبه سوم کشوری را دارا بوده و از مراکز طلا و سنگهای تزئینی کشور به حساب می آید.
از جمله دیگر ظرفیت های این استان در بخش خدمات می توان به موارد زیر اشاره نمود:
-
مزیت دسترسی آسان به قاره اروپا از طریق مرز ترکیه و همسایگی با کشورهای آذربایجان، عراق، ترکیه و 7 کیلومتری ارمنستان
-
وجود قابلیتهای گردشگری، بناهای تاریخی و باستانی، همچون قره کلیسا، مقبره صدرالدین، آبگرم و دیگر جاذبه های توریستی ازجمله خان تحتی و کلیسای هفتوان و سنت جرج، تپه مغانجو، امامزاده ها، دره چهریق و دریاچه های سد زولا
-
قرارگرفتن در مسیر ترانزیت بین المللی آسیا– اروپا و فضای مناسب برای توسعه خدمات بازرگانی داخلی و خارجی
-
مزیت اتصال مسیر راه آهن سلماس به ترکیه و اروپا و قفقاز و گمرک مسافری و کالایی ماکو-بازرگان، همچنین ترانزیت بین المللی کالا و حمل بار و واردات و صادرات گسترده کشور به کشورهای اروپایی و آسیایی از گمرک بازرگان
-
وجود تعدادی آثار باستانی در منطقه شمال استان همچون کاخ موزه سردار ماکو، قره کلیسا، امارات کلاه فرنگی، دخنه فرهاد، چشمه ثریا، سد ارس، پل دوستی بین ایران و آذربایجان(نخجوان) همچنین شهرت شهر ماکو که به شهر توریستی "ماکو سنگ"
- صنعت و معدن
به دلیل تمرکز اغلب صنایع در شهرستان ارومیه اغلب فرصتهای شغلی بخش خدمات و صنعت در این منطقه می باشد. البته در سالهای اخیر با توجه به رشد منطقه آزاد تجاری ماکو، برخی فعالیت های خدماتی هر چند خیلی محدود، در این منطقه رشد داشته است. تردد گسترده تریلی های ورودی و خروجی از مرز بازرگان ماکو فعالیتهای خدماتی را گسترش داده است و تردد نیروی کار مابین شهرهای استان با شهر ارومیه و بالعکس وجود دارد. تمرکز صنایع به خصوص صنایع تبدیلی و غذایی در مرکز استان (ارومیه) است. آذربایجان غربی از لحاظ میزان تولید در صنایع تبدیلی، با تولید 60 درصد آبمیوه و کنسانتره کشور در 81 واحد بزرگ، کوچک و متوسط نقش ایفا می کند. مجتمع پتروشیمی ارومیه و مهاباد و کارخانه های تراکتور سازی ،فولاد و صنایع غالب تبدیلی (آبمیوه و کنسانتره)، صنایع غذایی و آشامیدنی و لبنی در زمره واحدهای صنعتی پیشرو کشور می باشد که بخشی از توان کسب و کار استان است. آذربایجان غربی از نظر تنوع معدنی رتبه سوم کشوری را دارا بوده و از مراکز طلا و سنگهای تزئینی کشور به حساب می آید.
دیگر پتانسیل های بخش صنعت و معدن استان آذربایجان غربی عبارتند از:
-
وجود معادن غنی از جمله سیلیس، منگنز، سنگ آهن، پرلیت، کارولیت و مرمریت
-
وجود 2 تعاونی صید و صیادی با 400 نفر اشتغال در منطقه شمال استان
-
وجود زمینه های مناسب برای ایجاد وتوسعه صنایع با تکنولوژی برتر از قبیل میکروماشین، الکترونیک، بیوتکنولوژی و پتروشیمی در استان
-
وجود کارخانه های قند، لوله پروفیل، تریلی سازی، تراکتور سازی و نیز صنایع گسترده تبدیلی غذایی و آشامیدنی، مجتمع پتروشیمی ارومیه و واحدهای تولیدی نقل، عرقیات، عسل، کارخانه های بزرگ شی، پاستوریزه، پاکدیس و پگاه در مرکز استان
-
وجود برخی از مواد معدنی از جمله طلا، باریت، میکا و انواع سنگهای سختبر و وجود معادن تیتان قره آغاج ارومیه و طلای زره شوران تکاب در جنوب استان
-
وجود حوضچه های پرورش ماهی (استخرهای پرورش سایر آبزیان آب شیرین در منطقه ارس) همچنین ظرفیت در این منطقه، پرورش طیور (شتر مرغ) و دام نیمه صنعتی
-
مزیت راه اندازی خوشه های صنعتی عرقیات و نقل بیدمشک، سنگهای تزئینی و صنایع تبدیلی
-
مزیت بهره برداری از مجتمع پتروشیمی مهاباد
-
مزیت راه اندازی کارخانه نساجی خوی و تجمع واحدهای صنعتی تولیدی مبلمان و صادرات آن
-
فعالیت 6 گروه و شرکت فعال در حال حاضر که به استحصال شاه میگو به عنوان یک محصول ویژه منطقه مشغول بوده و صادرات آن به کشورهای اروپایی از جمله آلمان، فرانسه و ارمنستان
-
قابلیت جنوب استان در استخراج و فرآوری سنگهای تزئینی با کیفیت ممتاز همچون گرانیت، سنگ چینی
امکانات زیر بنایی استان
-
موقعیت مناسب شهرستان ماکو (منطقه آزاد تجاری) به علت قابلیت تبدیل شدن به مرکز فرآوری کالاهای صادراتی استان و کشور برای صادرات به ترکیه، آذربایجان و دیگر کشورهای اروپایی
-
مهیا بودن مواد اولیه و زیرساختهای برق، گاز و آب و نیز قابلیت سرمایهگذاری کشور ترکیه راغب به سرمایهگذاری در صنعت و تولید در زمینه دامداری صنعتی
-
ایجاد واحد بین المللی دانشگاه آزاد ماکو در دوره های کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکترا (در حال پیگری ایجاد) با ظرفیت 2.750 دانشجو
-
گسترش ارتباطات و ایجاد شهرکهای صنعتی فاز یک، دو، سه در مسیر شهرهای سلماس، نقده، میاندوآب و اشنویه
-
در دست احداث بودن 4 سد آبی
-
وجود زیر ساختهای دومین گمرک استان از نظر حجم صادرات و فعالترین بازارچه مشترک مرزی تمرچین
-
در منطقه شمال استان شهرستان ماکو با توجه به واقع شدن منطقه آزاد تجاری و گمرک بازرگان به عنوان ترانزیت بین المللی برای جمهوری خود مختارنخجوان و ترکیه جهت صدور کالا
-
زیر ساخت های فیزیکی مناسب از جمله وجود ۲۱ شهرک صنعتی، یک شهرک فناوری، ۱۳ ناحیه صنعتی، امکان ایجاد شهرک های صنعتی مرزی مشترک با کشورهای ترکیه و عراق
-
وجود دانشگاه و دانشکده های فنی صنعتی و معدنی در استان به ویژه در حوزه صنایع الکترونیک.
-
وجود پارک علم و فناوری و مراکز رشد و توسعه و واحدهای تحقیق و پژوهش در استان.
