همدان
استان همدان با ۱۹٬۴۹۳ کیلومتر مربع وسعت، از سمت شمال به استانهای زنجان و قزوین، از سمت جنوب به استان لرستان، از سمت شرق به استان مرکزی و از سمت غرب به استانهای کردستان و کرمانشاه محدود شدهاست. آب وهوای استان، تحت تأثیر عرض جغرافیایی، ارتفاع، مکان، امتداد کوهها و فاصله از دریاست. به طور کلی آب و هوای استان در نتیجه وجود کوههای مرتفع، رودخانهها و پستی و بلندیهای زیاد، به شدت متغیر است. زمستانهای این استان سرد، پر برف و باران و در تابستانها دما معتدل است. توزیع جمعیتی در استان همدان در طی 5 سال اخیر بگونه اي بوده است که هر ساله سهم شهرشینی افزایش یافته و مناطق روستایی خالی از سکنه شده است. بررسی ها نشان می دهد مهمترین دلیل این امر کم آبی در مناطق کشاورزي شمال استان، بالا رفتن هزینه هاي تولید کشاورزي (که غالبا در مناطق روستایی مستقر می باشند) و همچنین افزایش اقبال مردم به ورود به بخش خدمات با محوریت خدمات گردشگري می باشد. روند نرخ بیکاري در استان در طی سه سال اخیر به صورت صعودي بوده و برآوردهاي میدانی حاکی از ادامه روند افزایشی آن تا پنج سال آینده می باشد. برخورداري استان از آب و هوای کوهپایه اي، دشت هاي قابل کشت، پتانسیل بالاي کشاورزي، برخورداري از مزیت هاي طبیعی و عمومی گردشگري و برخی زیرساخت هاي تولیدي و صنعتی ازجمله مزیت هاي رقابتی این استان بوده که متناسب با آن وضعیت اشتغال و بیکاري استان در سطح نامطلوبی ارزیابی می شود. ساختار توسعه نیافته صنعت و تولید، روش هاي غیر بهره ور و سنتی تولید محصولات کشاورزي و همچنین شکل گیري مشاغل غیررسمی و بعضا کاذب در حوزه گردشگري منجر به آن شده تا معضلاتی
همچون افزایش نرخ بیکاري و ناامنی (رشد یافته طی سه سال اخیر) و بحران کم آبی از جمله مسائل اصلی استان به شمار آید. بنا برآمار هاي رسمی، افزایش حاشیه نشینی طی 5 سال گذشته (از 7 هزار خانوار به 70 هزار خانوار) از مهمترین معضلات طی نیم دهه اخیر بوده است.
مزیت های منطقه
مزیت های استان همدان با در نظرگرفتن شرایط و اوضاع اقلیمی و جغرافیایی در 3 بخش صنعت و معدن، کشاورزی و خدمات به شرح زیر می باشد:
- صنعت و معدن:
- مزیت نسبی در وجود معادن گرانیت، سنگ آهک، سنگ ساختمانی، فلدسپات، سرب، روی، نقره آهنگران، گچ، لیمونیت، سیلیس، تراورتن و سنگ آهن
وجود معادن طبیعی در این استان امکان فعالیت صنایع وابسته به معدن را فراهم نموده است. - مزیت نسبی در تولید سرامیک و سفال
در این رابطه می توان به فعالیت هایی نظیر ایجاد سرامیک های هنری اسلیمی، رنگ آمیزی این سرامیک ها و بازار بسیار خوبشان چه در داخل و چه در خارج اشاره نمود. - مزیت نسبی درصنایع تبدیلی، تکمیلی و بسته بندی محصولات شیر و فرآورده های لبنی وبستنی، صنایع تبدیلی محصولات کشاورزی و تولید وبسته بندی شیره انگور، بسته بندی وعرضه گیاهان داروئی.
- کشاورزی:
- مزیت نسبی در تولید محصولات باغی نظیر انگور آبی، سیب و گردو.
آب و هوای خنک این محدوده باعث شده که تولید محصولات کشاورزی به ویژه گردو و انگور شهرهای این استان در ایران زبانزد همگان باشد. - مزیت نسبی در تولید یونجه وسایرنباتات علوفه ای، جو، کلزا و سایردانه های روغنی وچغندرقند.
- مزیت نسبی در دامداری و دامپروری.
یکی از اهداف این سایت آشنایی مخاطبین با نژادهای مناسب هر اقلیم با سرعت رشد و سودآوری بالا می باشد. لذا در دوره های این سایت می توانید شرکت کنید تا با پرورش نژادهای مناسب هر اقلیم آشنا شوید. - مزیت نسبی در پرورش زنبور عسل.
- مزیت در توسعه و کشت گلخانه ای. امروزه کشاورزی در مناطق مختلف جهان با هر آب و هوایی به صورت صنعتی و علمی در حال گسترش است تا گونه های بهتر را در شرایطی مطلوب تر پرورش داد. فضای گلخانه فضایی است مناسب برای تولید طیف وسیعی از محصولات کشاورزی در محیطی قابل کنترل و برنامه ریزی.
- مزیت نسبی درتولید گیاهان داروئی.امروزه تولید گیاهان داروئی در جهان به جهت مواجهه با اقبال عمومی بسیار طرفدار پیدا کرده است و از مشاغل پربازده می باشد. در کنار این موارد می توان به مزیت درمانی گیاهان به نسبت درمان شیمیایی اشاره کرد. پس این کار یک فعالیت هر سر سود چه در جهت جامعه و سلامتشان و چه در جهت کسب درآمد می باشد.
- خدمات:
مزیت نسبی در فعالیت های مرتبط با گردشگری با وجود جاذبه های طبیعی، تاریخی، فرهنگی.
از جمله آثار گردشگری معروف این استان می توان به غار علیصدر، آرامگاه ابوعلی سینا و باباطاهر و ... اشاره نمود. بنابراین امکان توسعه فعالیت های مرتبط با صنعت گردشگری در این استان بسیار فراهم می باشد.
اولویت سرمایه گذاری صنعتی در بخش صنایع کوچک تبدیلی در استان
1-قطعه بندی، بسته بندی و انجماد گوشت قرمز و مرغ به عنوان طرح توسعه واحدهای کشتارگاهی موجود
2- بسته بندی تخم مرغ
3 - انواع فرآورده های لبنی نوين با بسته بندی های جديد با نگاه صادرات
4- درجه بندی و بسته بندی و فرآوری انواع میوه جات و سبزی جات، صیفی جات و محصولات گلخانه ای
6 - فرآوری سیب زمینی (فرنج فرایز- چیپس- پودر- پوره- نشاسته- گلوکز و ...)
7- درجه بندی وبسته بندی سیب زمینی و پیاز
8- احداث و جایگزینی انبار سرد نگهداری محصولات کشاورزی خصوصا سیب زمینی با انبارهای سنتی موجود
9- تولید ترشیجات و شوریجات صرفا به صورت صنعتی
10- احداث سردخانه کنترل اتمسفریک و زیر صفر C.A
11-فرآوری و بسته بندی گردو
12-عمل آوری و بسته بندی خشکبار، حبوبات و غلات
13- تولید انواع سالاد و غذاهای آماده مصرف
14-فرآوری و بسته بندی انگور( کشمش و ...)
15- در خصوص کود زیستی ( بیولوژیک ) استعلام و هماهنگی با دفتر امور صنایع کشاورزی ضروری می باشد.
16- در خصوص کود های آلی ( بجز ورمی کمپوست )بر اساس نیاز استان و با در نظر گرفتن واحدهای در دست احداث و میزان مواد اولیه در استان جزء اولویت ها است.
17-طرح های صنایع تبدیلی در مناطق ویژه اقتصادی با تاکید بر صادرات ( در صورت فعال بودن منطقه ویژه فامنین و جهان آباد)
18- طرح های صنایع تبدیلی در شهرستان هایی که بیش از 60% پیشرفت فیزیکی دارند.
19- توسعه و تکمیل زنجیره های تولید صنعت طیور با هماهنگی کارگروه زنجیره مذکور
چکیده اطلاعات بخشهاي اقتصادي استان همدان:
روند و سهم بخش هاي مختلف اقتصادي استان همدان از نظر اشتغال به تفکیک هر بخش مطابق با آخرین آمار و اطلاعات به شرح زیر می باشد:
- اشتغال بخش خدمات استان: 41 درصد
- اشتغال بخش کشاورزي استان : 27.5 درصد
- اشتغال بخش صنعت استان: 31 درصد
در بخش کشاورزي:
استان همدان با بهره مندي از اقلیم مناسب، موقعیت جغرافیایی شاخص و اصالت تولید کشاورزي از دیرباز یکی از قطب هاي مهم کشاورزي در کشور می باشد. مجموعه چنین قابلیت هایی موجب تولید سالانه 5 میلیون تن انواع محصولات کشاورزي شده است که با ایجاد 312 واحد صنایع تبدیلی و تکمیلی در استان، ظرفیت جذب 3/8 میلیون تن مواد خام تولیدي بخش فرآوري، بسته بندي و نگهداري محصولات کشاورزي فراهم شده است. این استان با دارا بودن 650 هزار هکتار از سطح زیر کشت محصولات زراعی کشور رتبه هشتم کشور را در مساحت اراضی دارا می باشد ( 424 هزار هکتار دیم و 226 هزار هکتار آبی) و همچنین میزان تولید محصولات کشاورزي این استان در کشور رتبه ششم را به خود اختصاص داده است. خاك حاصلخیز باعث شده تا پتانسیل لازم در استان همدان جهت رشد و توسعه فعالیت هاي کشاورزي مانند آبزي پروري (ماهیان سردابی و گرمابی)، محصولات باغی (انگور، گردو، آلو و زردآلو) ، محصولات زراعی (نظیر سیب زمینی، گندم، یونجه وچغندر) و انواع گیاهان زینتی و دارویی وجود داشته باشد. درسالهاي اخیر کمبود آب باعث مهاجرت برخی از کشاورزان به شهرستانها و شهرهاي بزرگ گردیده و این امر در مناطقی که داراي سطح زیرکشت مکانیزهتر هستند و یا دسترسی به آب بیشتري دارند کمتر مشاهده می شود(مانند ملایر و نهاوند).
از مهمترین محصولات استان همدان می توان به : گردو (رتبه اول) ، کشمش (رتبه دوم) ، انگور (رتبه سوم) ،سیب زمینی (رتبه اول) ، یونجه (رتبه سوم)، آلو و شلیل (رتبه پنجم)، سیر (رتبه اول)، گیاهان دارویی (رتبه سوم) و جو (رتبه سوم) اشاره نمود. از مهمترین تولیدات محصولات کشاورزي در استان همدان می توان به سیب زمینی (رتبه اول کشور)، سیر(رتبه اول کشور)، گردو(رتبه اول کشور)، کشمش، انگور، آلو وشلیل نام برد.
در بخش صنعت:
استان همدان تنها نیم درصد از تولیدات ناخالص داخلی کشور را دارا می باشد. تعداد واحدهاي داراي پروانه بهره برداري در استان همدان در مجموع 1329 واحد است که بیشترین میزان فعالیت این واحدها و روند آن به تفکیک رشته فعالیتها، به ترتیب محصولات غذایی 187 واحد، محصولات فلزي فابریکی 105 واحد و مبلمان و مصنوعات چوبی 58 واحد میباشند. واحدهاي صنعتی در بخش محصولات غذایی و آشامیدنیها 14 درصد از صنعت استان را تشکیل می دهند که این تعداد واحدها می توانند رابطه مستقیم با بخش کشاورزي و فرآورده هاي آن داشته باشند. محصولات فلزي فابریکی نیز با 8 درصد و مبلمان نیزبا 4 درصد صنایع اول تا سوم استان را در اختیار دارند. در این میان صنعت مبلمان که یکی از صنایع رو به رشد و با ارزش افزوده و اشتغال بالا می باشد با حوزه کشاورزي و باغداري نیز داراي رابطه مستقیم است چرا که این صنعت در مناطقی نظیر نهاوند وملایر که از دسترسی به مواد اولیه و نیروي کار آموزش دیده برخوردار هستند، شکل گرفته است. از لحاظ اشتغال نیز صنعت مبلمان و منبت با 7500 نفر ، محصولات غذایی و آشامیدنی با 6800 نفر و ساخت مواد و محصولات شیمیایی با 2043 نفر دررتبه اول تا سوم استان قرار دارند. عمده صنایع داراي اشتغال بالا در استان همدان صنایع خرد و کوچک می باشند که به صورت نیمه صنعتی در حال فعالیت هستند؛ هرچند در سالهاي اخیر کارخانه هاي بزرگی در این استان احداث گردیده است اما میزان اشتغال در صنایع کوچک بسیار بالاتر می باشد.
بخش خدمات:
خدمات استان همدان را می توان به چهار بخش اصلی تقسیم کرد کرد که عبارتنداز: اصناف، بازرگانی، گردشگری ودرمان. منظور از اصناف در واقع تمامی صنوف خدماتی و توزیعی هستند که نوع و ماهیت کار آنها خدماتی است. از زیرساخت هاي موجود دراین بخش می توان به هتل ها، بیمارستان ها، دانشگاه ها و پارك هاي استان همدان که بواسطه افزایش سرمایه گذاري در این بخش روند روبه رشدي را در همدان تجربه میکنند، اشاره کرد. استان همدان با بیش از 19000واحد توزیعی در بخش اصناف سهم قابل توجهی از اشتغال را خصوصا در شهرستان همدان از این بخش دارا می باشد. بسیاري ازاین واحدها علاوه بر بخش توزیع، به تولید بخش عمده اي از محصولاتی مانند کفش (زنانه)، انواع پوشاك، قطعات فلزي، ادوات کشاورزي، پرندگان زینتی، مصنوعات چرمی و... مبادرت می کنند.
شناسایی و تحلیل سیستمهاي اقتصادي و اجتماعی استان همدان:
وجود تفاوت هاي اقلیمی و جمعیتی شهرستان هاي استان از نظر بهرهمندي از امکانات، منابع طبیعی تولید و تجارت، تحولات و روندهاي کسب وکاري موجب تفاوت در ساختار منطقه اي و رشته فعالیتی نظام اقتصادي در نواحی مختف استان شده است. طبق بررسیهاي صورت گرفته 3 سیستم کسب وکاري در استان همدان قابل تمیز می باشند:
1. منطقه شمالی استان شامل شهرستانهاي فامنین، کبودرآهنگ، رزن و مناطق شمالی بهار:
این سیستم کسب وکاري استان شامل فامنین، کبودرآهنگ، رزن و مناطق شمالی بهاربوده و بر محوریت کشاورزي بنا شده است. محصولات کشاورزي این منطقه عمدتاً زراعی بوده و مواردي همچون گندم، یونجه، سیر و سیب زمینی، از مهمترین محصولات تجاري شده در این منطقه می باشد. از آنجایی که اشتغال کشاورزي در این منطقه بصورت فصلی اتفاق می افتد، بخش دیگري از فعالیت منطقه، تولید صنایع دستی همچون قالیبافی و سفال نیز می باشد. وجود رابطه عمیق میان تولید کشاورزي و صنایع دستی از مهمترین ویژگی این منطقه می باشد. از دیگر فعالیت هاي کسب وکاري منطقه که نسبت به دو حوزه معرفی شده قدري کمرنگ است، تولید قطعات پلاستیکی، خودرو، مبلمان غیر منبت و پوشاك بوده که حدود 50 درصد از تولیدات آن به سایر استان هاي همجوار نیز بفروش می رسد. در کل می توان چنین بیان داشت اقتصاد این منطقه وابستگی بالایی به موضوع آب و منابع کشاورزي دارد. نبود واحدهاي بستهبندي، فروش محصولات استراتژیک با نرخ دولتی، عدم سرمایهگذاري هاي هدفمند در حوزه صنایع تبدیلی و همچنین بهره وري ضعیف در کاشت، داشت و برداشت محصول از جمله دلایل عدم توسعه یافتگی اقتصاد منطقه بوده است.
2. مناطق جنوبی استان همدان:
این سیستم کسب وکاري اعم از شهرهاي تویسرکان، ملایر، نهاوند و اسدآباد است که همچون منطقه شمالی بر حوزه کشاورزي استوار است و به دلیل برخورداري از آب وهواي کوهپایه هاي زاگرس در کنار زراعت، از باغداري نیز بهره میبرد. محصولاتی همچون گندم، گردو، لبنیات، کلزا، آفتابگردان، عسل، انگور، کشمش، خیارو گردو ازجمله محصولات محوري این منطقه بوده که داراي سهم تولید بالا درسطح ملی نیز می باشند. وجود منابع و مزیت هاي طبیعی همچون چوب گردو منجر به آن شده است که کسب وکاري هاي تولید مبل منبت، مروا و سازهاي سنتی نیز از رونق برخوردار بوده و داراي رابطه معنی داري با حوزه کشاورزي استان باشند. از این رو در مورد این منطقه می توان چنین بیان داشت که حوزه کشاورزي این منطقه همچون منطقه شمالی مبنتی بر کشاورزي ومحصولات قابل استحصالی همچون صنایع دستی، خوراکی هاي سنتی (ترشیجات و شوريجات) بوده که در آن چند رشته کسب وکاري در تعامل با یکدیگر فعالیت می کنند.
3. منطقه مرکزي:
این سیستم کسب وکاري شامل شهرستان هاي همدان و مناطق شمالی استان ملایر و همچنین غربی بهار می باشد. شاید بتوان گفت اقتصاد این سه شهرستان داراي تعاملات بالايی نسبت به سایر شهرستان هاي همدان می باشد و شهر همدان به عنوان مرکز این قطب اقتصادي برشمرده می شود. در حدود 30 درصد محصولات باغی استان در این منطقه و در حاشیه شهر ها (وبعضا در شهرستان همدان) استحصال میگردد. تمرکز بالاي مراکز تفریحی و گردشگري و همچنین آثار باستانی متعدد در این منطقه منجر به آن شده است که سالانه در فصول بهار، تابستان و اوایل پاییز، حدود 4 میلیون مسافر شکل بگیرد. بخش دیگر اقتصاد این منطقه حوزه صنعت و ساخت آن می باشد که به دلیل برخوداري از زیرساخت هاي تولیدي، نسبت به سایر مناطق استان از رونق نسبی برخوردار است. رشته فعالیت هاي تولید چرم و مصنوعات چرمی، پوشاك، پرندگان زینتی، صنایع متوسط و کوچک تبدیلی، سنگ، خدمات گردشگري که هرکدام داراي ریشه هاي تاریخی و فرهنگی بومی میباشند، از جمله محورهاي کسب وکاري این منطقه بوده که عمدتاً به صورت تولیدي هاي سنتی و خرد و بعضا غیررسمی در سطح شهر همدان و اطراف آن به چشم میخورند.
رشته هاي در اولویت توسعه اشتغال استان همدان :
نام رشته | ظرفیت اشتغال |
گردشگري | 3900نفر |
مبلمان و منبت | 3400 نفر |
تولید انواع پوشاك | 3000 نفر |
صنایع تبدیلی کشاورزي (در زمینه کشمش، گردو و ...) | 5400 نفر |
صنایع دستی و سفال | 2000 نفر |