درگز

مزيت‌سنجي و اولويت‌بندي كسب‌وكارهاي موجود در هر شهرستان برمبناي يک روش تحقيق انجام مي‌شود. در اين روش تحقيق، يک شناسنامه براي هر شهرستان و يک شناسنامه براي هر كسب‌وكار تدوين مي‌شود. اين شناسنامه‌ها به عنوان ورودي به نرم‌افزار داده‌شده و خروجي نرم‌افزار هم‌پوشاني اين دو شناسنامه و تعيين مشاغل مزيت‌دار شهرستان است. اين اولويت‌بندي‌ها توسط كارشناسان و افرادخبره هر شهرستان بازبيني و اصلاح مي‌شوند. يكي از منابع تحليل همين ليست مزيت‌سنجي اصلاح‌شده‌است. يكي ديگر از منابع تحليل، مصاحبه با كارشناسان و متخصصين حوزه اشتغال هر شهرستان است. در هر شهرستان با حداقل 3 نفر از اين افراد مصاحبه انجام مي‌شود. اين مصاحبه‌ها پياده‌سازي و ارزيابي مي‌گردد. در صورت وجود تناقض و ابهام بين اين 3 مصاحبه و ليست مزيت‌سنجي، مصاحبه‌هاي تكميلي و حتي مصاحبه بيشتر هم صورت مي‌گيرد تا تيم تحليل به نتيجه نهايي مطلوب دست‌يابد. بنابراين خروجي هر شهرستان از تجميع مصاحبه‌ها و ليست مزيت‌سنجي حاصل مي‌شود. در ادامه تحليل شهرستان درگز  ارائه‌شده‌است.

 

تعیین کسب‌وکارهای مزیت‌دار شهرستان

همانطوريكه در قسمت مقدمه اشاره‌شده مبناي تحليل، مصاحبه‌ها و ليست مزيت‌سنجي است. از بررسي اين دو منبع رسته‌هاي رايج و اولويت‌دار شهرستان تعيين شده‌است. مبناي اين اولويت‌بندي، فراواني و ميزان اشاره افراد كارشناس به كسب‌وكارهاي رايج در هر شهرستان و اولويتي كه اين مشاغل در ليست مزيت‌سنجي دارند، است. در هر رسته كسب‌وكارهاي رايج به ترتيب اولويت مشخص شده‌است. در تحليل به مشاغل موجود، مشاغل قابل توسعه و مشاغلي كه هنوز در شهرستان راه‌اندازي نشده و پتانسيل ايجاد آن‌ها در شهرستان وجود دارد، اشاره شده‌است. مزيت‌هاي شغلي به ترتيب اولويت در ادامه آورده شده‌است.

دامداری
شیلات
خدمات
صنایع غذایی
صنایع تبدیلی و تکمیلی
زراعت
باغداری
طیور
صنایع دستی

 

· دامداری

دامداری یکی از اصلی ترین مشاغل مردم در سطح شهرستان درگز عنوان می شود که شرایط آب و هوایی، اصلی ترین عامل رونق آن و تولید محصولات باکیفیت بالا شده است. میزان تولیدات در این حوزه، نیاز خود شهرستان به گوشت را برطرف کرده است و بعضا به دیگر مناطق کشور صادر می شود.

پرورش دام سبک مانند گوسفند به صورت سنتی در سطح شهرستان نیز رایج بوده و عمدتا بومی، کردی و بختیاری است. پرورش گاو نیز عمدتا به صورت نیمه صنعتی و در مجتمع ها انجام می شود.

گاو و گوسفند از نظر ارزش تغذیه‌ای با یکدیگر برابری می‌کنند؛ میزان روی، آهن و ویتامین B12 در آنها یکسان است با این تفاوت که گوشت گوسفند بسیار چرب و افزاینده کلسترول و تری‌گلیسیرید خون است. گوشت گوسفند از کم خونی و سرطان جلوگیری می کند، سلامت استخوان ها را حفظ می کند، سیستم ایمنی بدن را تقویت می کند. گوشت گاو نیز حاوی اسیدهای چرب مانند امگا3 است که از ابتلا به بیماری های قلبی و عروقی جلوگیری، مغز را تقویت و گلبول قرمز تولید می کند.

مهارت افراد در این زمینه، اهمیت مشاغل مکمل و وابسته مانند تولید لبنیات و فرآوری پوست و پشم و همچنین مساعد بودن شرایط آب و هوایی از اصلی ترین دلایلی است که باعث توسعه شهرستان در این زمینه شده است.  البته باید اشاره کرد که طبق تحقیقات انجام شده، به علت خشکسالی ها و از بین رفتن مراتع شهرستان، توسعه پرورش این نوع از دام ها به صورت سنتی پیشنهاد نمی شود.

زنبورداری یکی دیگر از شاخه های رسته دامداری است که مزیت بالایی برای ایجاد و توسعه آن در شهرستان درگز وجود دارد؛ درواقع مهارت زنبورداران و اقلیم آب و هوایی اصلی ترین دلیل پیشنهاد توسعه این شغل است. عسل محصولی ارگانیک است که دارای خواص بسیاری زیادی مانند درمان زخم و سوختگی، ضد سرطان، قویترین آنتی بیوتیک طبیعی، درمان سرماخوردگی و سرفه، افزایش حافظه، درمان بیخوابی و... است.

 

· شیلات

پرورش ماهی یکی از رسته های مشاغل است که به دلیل وجود منابع غنی آب، از اولویت بالایی در شهرستان درگز برخوردار است. درحال حاضر چندین واحد پرورش ماهی سردآبی (عمدتا قزل آلا) در بخش های لطف آباد، میانکوه و دربرندی با تولید سالیانه حدود 30 هزار تن مشغول به فعالیت هستند.[1] کیفیت این محصولات و مهارت افراد در این حوزه می تواند از دلایل خوبی برای پیشنهاد توسعه این شغل باشد. ماهیان سرد آبی به ماهیانی گفته می شود که در میانگین حرارتی 7 تا 17 درجه سانتیگراد به خوبی رشد می کنند (بهترین دمای رشد 14 درجه سانتیگراد). بیشتر گونه های این نوع از ماهی ها از طریق تکثیر مصنوعی به منظور حفظ ذخایر منابع آبی یا صید ورزشی و یا تولید گوشت، تکثیر و پرورش داده می شوند.

باتوجه به وجود آب و هوای گرم در مناطق محدودی از شهرستان، می توان بر روی پرورش ماهی گرم آبی نیز سرمایه گذاری کرد.  ماهیان گرم آبی نیز به ماهیانی گفته می شود که در مناطق نیمه گرم و گرمسیر زیست می کنند. دمای مناسب رشد در گروه های مختلف آنها تفاوت هایی دارد؛ مثلا دمای مناسب رشد ماهی کپور 18 تا 25 درجه سانتیگراد می باشد، در حالی که رشد ماهیانی مانند تیلاپیا در دمای بالاتر نیز امکان پذیر است.

 

· خدمات

درگز یکی از باستانی‌ترین و قدیمی‌ترین مناطق ایران است که با قدمتی حدود ۷۰۰۰ سال در مرز با ترکمنستان قرار گرفته است.[2] این شهر را دوران پیش از اسلام به «دارا گرد»، «دارا گرذ»، «نیسایا» و بسیاری نام دیگر می‌شناخته‌اند.

درگز دارای جاذبه های طبیعی بکر و فوق العاده ای است همچنین آثار تاریخی قدیمی دارد که بیشتر آنها به دوره افشاریه تعلق دارند اما علی رغم این موضوع، درگز سهم زیادی از چندین میلیون گردشگر و زائر که سالانه وارد استان خراسان رضوی می‌شود؛ ندارد.

مناسب نبودن راه های دسترسی به خود شهرستان و عدم تبلیغات، از مهمترین دلایل کمبود بازدید افراد از این مناطق عنوان شده است. طبق بررسی های انجام شده به جز یک هتل در بخش نوخندان با ظرفیت محدود، امکانات اقامتی پایدار دیگری در شهرستان موجود نیست؛ ولی با این وجود پتانسیل خوبی برای توسعه خدمات گردشگری و رفاهی در این شهرستان نهفته است که تا مسئله راه های مواصلاتی حل نشود، عملا نمی توان فعالیت های گسترده ای را پی گرفت. ایجاد رستوران های بومی و افزایش تعداد هتل ها و اقامتگاه‌‌های بومگردی نیز در راستای همین مهم پیشنهاد می شود.

 

· صنایع غذایی

طبق تحقیقات انجام شده علی رغم وجود محصولات باکیفیتی در زمینه کشاورزی و دامداری، صنایع تبدیلی و غذایی در شهرستان درگز پیشرفتی نداشته است که اصلی ترین دلیل آن عدم وجود بازارفرش عنوان شده است. درصورتیکه به دلیل وجود مهارت افراد در این دو رسته، شرایط اقلیمی مناسب و تولید محصولات باکیفیت، می توان به خوبی در حوزه صنایع غذایی و تبدیلی کار کرد و علاوه بر افزایش سود افراد، میزان اشتغال قابل توجهی را ایجاد کرد.

بدلیل کمبود جمعیت و دور بودن این شهرستان از بازارهای مصرف بزرگ، درصورت تمایل به کار در این حیطه، باید بازار فروش پایداری برای محصولات در خارج از شهرستان را تامین کرد و البته در داخل شهرستان نیز فرهنگ سازی های مصرفی را در پیش گرفت. همچنین اگر مراودات ما با ترکمنستان افزایش یابد، می تواند رونق بیشتر این تولیدات را به ارمغان آورد.

امروزه سوسیس و کالباس بعنوان مهمترین و مطرح ترین فرآورده های گوشت مطرح است. این فرآورده از ارزش غذایی بالایی برخوردار است و می توان آن را غذایی کامل دانست؛ زیرا تقریبا تمامی گروه های غذایی ضروری شامل پروتئین، چربی، کربوهیدرات، ویتامین و املاح معدنی در آن موجود می باشد. دامداری غنی و تولید دام در درگز، دلیل خوبی برای پیشنهاد کار در این حوزه است که درحال حاضر نیز انجام نمی شود.

شیر و فرآورده هاي آن از مهمترین اجزاي تشکیل دهنده جیره غذایی انسانی هستند که باجرئت می توان گفت همیشه دارای تقاضای پایدار هستند. این محصولات ازلحاظ ارزش غذایی از کلسیم، فسفر و دیگر ویتامین هاي مورد نیاز انسان غنی هستند. سطح وسیع دامداری و وجود مزیت برای کار بیشتر در آن، مزیت فعالیت های مرتبط با فرآوری شیر را در شهرستان درگز افزایش داده، البته طبق تحقیقات انجام شده فعالیت هایی در این زمینه به صورت محدود و سنتی انجام می شود؛ ولی به نظر می رسد می توان در این حوزه بسیار گسترده تر فعالیت کرد.

فرآوری کنجد بطورمعمول شامل مراحل تمیز کردن، پوست‌گیری، بو دادن، خنک کردن، پاک کردن مجدد و جداسازی است که باتوجه به نوع فرآورده و کیفیت موردنظر آن محصول، هرکدام از این مراحل می‌تواند حذف گردد. ارده، روغن، کرم و حلوا ازجمله پرمصرف ترین و باازش ترین محصولات غذایی است که می توان از این محصول تولید کرد. باید اشاره کرد که طبق بررسی های انجام شده درحال حاضر فعالیت عمده ای در این زمینه در شهرستان درگز انجام نمی شود؛ ولی درصورت افزایش سطح زیرکشت محصول و افزایش تمایل مردم به استفاده از این محصولات، می تواند فعالیت پربازدهی باشد.

کلزا به عنوان یک دانه روغنی بسیار مهم در تولید محصولات حوزه صنایع غذایی و یا تولید انواع نهاده‌های خوراکی دام و طیور در بسیاری از کشورهای دنیا متداول است. روغن آن نیز ازجمله مشتقات این گیاه است که امروزه به دلیل سالم بودن و با داشتن کمترین کلسترول و اسیدهای چرب اشباع ‌شده، استقبال برای استفاده از آن افزایش یافته است. با توجه به اینکه هرساله میزان ارز قابل توجهی برای ورود روغن کلزا از کشور خارج می شود و همچنین باتوجه به تولید این محصول در سطح درگز، به نظر می رسد کار در حیطه فرآوری آن می تواند علاوه بر ایجاد اتشغال، سود خوبی را نیز به همراه داشته باشد.

زعفران به علت ویژگی های ظاهری مانند عطر، طعم و بو، در تولید انواع و اقسام محصولات غذایی مانند بستنی، کلوچه، دسر و... مورد استفاده قرار می گیرد. وجود بازارفروش این محصول در خارج از کشور و میزان استفاده و تقاضای آن در داخل کشور، صرفه اقتصادی کار در زمینه فرآوری و بسته بندی را بالا می یرد. لازم به ذکر است طبق بررسی های انجام شده در این شهرستان، فعالیتی در این حوزه صورت نمی گیرد و محصولات برای فرآوری به خارج از شهرستان فرستاده می شوند.

فرآوری گیاهان دارویی جهت تولید عرقیات و بسته بندی آن ها نیز در شهرستان درگز دارای مزیت بوده و سوددهی خوبی را به همراه خواهد داشت. البته یک کارخانه تولید عرقیات گیاهی در شهرستان درحال احداث است که در نتیجه برای شروع فعالیت در این زمینه باید در ابتدا توان رقابت با این واحد را سنجید.

سیب دارای خواص غذایی بسیاری ازجمله ضدسرطان، تقویت ایمنی بدن، جلوگیری از آسم و آلزایمر، سم زدایی از کبد و چندین مورد دیگر است؛ ولی طبق بررسی های انجام شده، علی رغم کشت این محصول در درگز، واحدی برای فرآوری آن در شهرستان وجود ندارد؛ درصورتیکه می توان از فرآورده های این میوه پرطرفدار سود قابل توجهی را بدست آورد. سرکه، میوه خشک، کمپوت، چیپس میوه، آبمیوه، کمپوت، شهد، کنسانتره، مربا و لواشک انواع فرآورده هایی است که می توان از سیب حتی به صورت خانگی تولید کرد.

محافظت از سیستم ایمنی بدن، تنظیم فشار و قند خون، حفاظت از استخوان ها، افزایش قدرت ذهن و هوش، کاهش کلسترول و چندین مورد دیگر از خواص گردو است. از این ماده مغزی و مفید، می توان چندین نوع محصول با ارزش افزوده بالا تولید کرد که مهمترین آنها شامل کره گردو، روغن گردو و خشکبار است.

در آخر باید به فرآوری و تولید محصولات غذایی از گندم اشاره کرد که باتوجه به میزان تقاضا و فرهنگ مصرفی مردم منطقه، دارای بازای پایدار و تضمین شده است البته درحال حاضر کارگاه هایی برای تولید برخی از این محصولات وجود دارند، بنابراین باتوجه به بافت مناطق مختلف شهرستان و کشش برای ایجاد واحدهای جدیدتر، می توان در حوزه هایی  نظیر رشته آشی و پلویی، نان، شیرینی پزی و سایر فرآورده ها شامل کلوچه و بیسکویت، پفک گندمی، نشاسته گندم، نان بستنی، آرد سوخاری و تولید آرد اشاره کرد.

 

· صنایع تبدیلی و تکمیلی

طبق تحقیقات انجام شده علی رغم وجود محصولات باکیفیت در زمینه کشاورزی و دامداری، صنایع تبدیلی و غذایی در شهرستان درگز پیشرفتی نداشته است و عملا انجام نمی شود که اصلی ترین دلیل آن عدم وجود بازارفرش عنوان شده است. درصورتیکه به دلیل وجود مهارت افراد در این دو رسته، شرایط اقلیمی مناسب و تولید محصولات باکیفیت، می توان به خوبی در حوزه صنایع غذایی و تبدیلی کار کرد و علاوه بر افزایش سود افراد، میزان اشتغال قابل توجهی را ایجاد کرد.

بدلیل کمبود جمعیت و دور بودن این شهرستان از بازارهای مصرف بزرگ، درصورت تمایل به کار در این حیطه، باید بازار فروش پایداری برای محصولات در خارج از شهرستان را تامین کرد و البته در داخل شهرستان نیز فرهنگ سازی های مصرفی را در پیش گرفت. همچنین اگر مراودات با کشور ترکمنستان افزایش یابد، می تواند رونق بیشتر این تولیدات را به ارمغان آورد.

پنبه گیاهی است که تمام قسمت های آن قابل استفاده است. مصارف زیادی از جمله دستمال کاغذی، صنایع جانبی و پوشک بچه دارد؛ اما متاسفانه آنچنان که باید حق آن ادا نشده است. 15 درصد وزن تخم پنبه را روغن تشکیل می‌دهد که یکی از روغن‌های خوب گیاهی است؛ باتوجه به اینکه بیش از ۹۰ درصد روغن نباتی کشور وارد می شود، می توان سود خیلی خوبی از کار در این حوزه بدست آورد. همچنین بعداز اینکه روغن خوراکی پنبه در واحدهای روغن کشی گرفته شد، روغن‌های نامناسب آن (خلط روغنی) در صنایع صابون سازی استفاده می‌شود.

طبق بررسی های انجام شده، 10 واحد در زمینه پنبه پاک کنی در درگز فعال هستند که بدلیل کاهش میزان کشت، اخیرا فعالتیشان کاهش داشته است.[3] درصورتیکه باتوجه به سودده بودن فعالیت در این حوزه خصوصا روغن گیری و جلوگیری از خروج ارز، به نظر می رسد انگیزه خوبی برای کشاورزان شهرستان برای افزایش سطح زیرکشت ایجاد خواهد شد. 

بسته بندی محصولات، علی رغم داشتن هزینه های زیاد ضروری است؛ زیرا مزایای بسیاری برای تولید کننده، خرده فروش و مصرف کننده نهایی دارد؛ درواقع مزیت اصلی بسته بندی، اطلاعاتی است که به مصرف کننده منتقل می کند؛ مانند دستورالعمل مصرف، مواداستفاده شده در ترکیب محصول، نشانه استاندارد و موارد دیگری که طبق ضوابط قانونی یا تجاری، باید روی بسته بندی آنها نوشته می شود. بسته بندی در سهولت کاربرد، نقل و انتقال، حفاظت و انبار کردن محصول تأثیر بسیاری دارد.

باید اشاره کرد که باتوجه به شرایط مرزی درگز، درصورت رونق مبادلات تجاری با کشور ترکمنستان و فعال تر شدن گمرک آن، می توان محصولات صادراتی از سراسر استان و یا حتی کشور را به این منطقه آورد، بسته بندی کرده و به خارج از کشور صادر کرد. در همین راستا، باتوجه به موقعیت خوب و مساعد برای پرورش ماهی، بسته بندی آن می تواند دارای مزیت باشد و علاوه بر ایجاد شغل، سود بیشتری ایجاد کند. بسته بندی عسل نیز در همین راستا قابل توصیه است.

در راستای مزیت های صنایع تبدیلی رسته دامداری باید به فرآوری پوست دام ها اشاره کرد؛ درواقع ازدیاد میزان دام و وجود شرایط برای توسعه دامداری، مهمترین دلیل برای صرفه اقتصادی چنین مشاغلی در شهرستان است. طبق تحقیقات انجام شده درحال حاضر فعالیتی در این حوزه به صورت عمده در شهرستان درگز صورت نمی گیرد؛ درصورتیکه تولید نخ، تولید چرم و... می تواند علاوه بر سودآوری، انگیزه دامداران برای توسعه کارشان را افزایش دهد. البته مسئله مهمی که نباید از آن غافل شد، توان رقابت با قطب های این حوزه مانند مشهد است.

پوست سبز گردو با توجه به وجود مواد رنگي و ديگر اجزاي آن از ساليان گذشته مورد استفاده قرار مي‌گرفته است؛ ولي اطلاعات و آمارها نشان مي‌دهند كه در اين زمينه جاي كار بسياري وجود داشته و مي‌توان با ساماندهي و صنعتی كردن آن مواد بسيار با ارزشی از قبيل چندين رنگدانه طبیعی به دست‌آورد؛ لذا با توجه به اینکه تولیدات گردو در شهرستان زیاد است، ایجاد صنایع رنگرزی با استفاده از پوست گردو صرفه اقتصادی دارد.

یک کشتارگاه دام متعلق به شهرداری در سطح شهرستان درگز فعال است. باتوجه به اینکه صنعت دامداری یکی از اصلی ترین اولویت های مشاغل در این منطقه است، بنظر می رسد بتوان در زمینه ایجاد واحدهای دیگر کشتارگاهی سرمایه گذاری کرد که البته درعین حال باید به چند نکته در این مورد دقت داشت؛ اول آنکه واحدهای جدید توان رقابت با واحدهای قدیمی تر را داشته و درواقع دارای تقاضاکننده باشند، دوم آنکه چنین مواردی با ایجاد چند واحد محدود به حالت اشباع می رسند درنتیجه قبل از اقدام به ایجاد آنها، باید شرایط بازار را به خوبی بررسی کرد و سوم آنکه تنها درصورتیکه کشتارگاه دارای فرآوری برای بسته بندی گوشت نباشد، می توان از بسته بندی گوشت بعنوان یک شغل پایدار نام برد. در ادامه نیز باید به کشتارگاه طیور اشاره کرد که باتوجه به موقعیت مرزی شهرستان و وجود پتانسیل برای افزایش پرورش طیور، می تواند موفق باشد البته باید نکات گفته شده در رابطه با کشتارگاه دام در این زمینه نیز رعایت شود؛ درضمن طبق تحقیقات انجام شده واحدی در شهرستان در این زمینه فعال نیست.

طبق بررسی های انجام شده تنها یک سردخانه آن هم برای نگهداری سیب در شهرستان درگز فعال است.[4] باتوجه به موقعیت مرزی شهرستان و میزان میوه جاتی که در شهر تولید می شود، به نظر می رسد بتوان واحدهای دیگری در این حوزه ایجاد کرد که علاوه بر اشتغال، مزیت انجام باغداری را افزایش دهند. البته در زمینه ایجاد سردخانه باید به اینکه توجه شود که این مورد نیز با ایجاد چندین واحد محدود، به حالت اشباع می رسد و برای ایجاد به سرمایه اولیه زیادی نیاز دارد.

 

· زراعت

کشاورزی یکی از اصلی ترین مشاغل مردم در سطح شهرستان درگز است. میزان آب در سطح شهرستان قابل قبول است، اقلیم آب و هوایی با بیشتر محصولات سازگار است و خاک منطقه هم مستعد برای زراعت و باغداری است. البته باید اشاره کرد علی رغم وجود آب کافی، نباید از کشت محصولات کم آب بر و پر بازدهی مانند زعفران، کلزا و... غفلت کرد. البته کشت این محصولات به صورت محدود شروع شده است.

باتوجه به شرایط مرزی شهرستان نیز، به نظر می رسد ایجاد توسعه در زمینه کشت بیشتر محصولاتی که در ادامه به آنها اشاره خواهد شد، دارای سود خوبی خواهد بود و از واردات آنها جلوگیری کرده و باعث ایجاد صرفه اقتصادی برای کار در صنایع تبدیلی و فرآوری شهرستان خواهد شد.

پنبه یکی از معروف‌ترین و پرمصرف‌ترین الیاف طبیعی است که به ازای هر هکتار از آن، ۹۵ نفر-روز اشتغال ایجاد می‌شود؛ یعنی به ازای کشت هر چهار هکتار پنبه، برای یک نفر، اشتغال دایمی به وجود می‌آید. تناوب کشت این محصول با ارزش افزوده فرآوری 13 برابر، در تولید بیشتر سایر محصولات مانند گندم نقش آفرین است به طوری که اگر بعد از کشت پنبه، گندم کاشته شود، بازدهی آن 600 کیلوگرم بیشتر می شود. درحال حاضر (1398) استان خراسان‌رضوی از نظر سطح زیرکشت پنبه مقام اول و از نظر تولید بعد از استان فارس مقام دوم را در کشور به خود اختصاص داده است؛ کشت و تولید نیز عمدتا در 7  شهرستان سبزوار، نیشابور، سرخس، رشتخوار، بردسکن، تایباد و درگز انجام می شود.[5] درگز یکی از اصلی ترین مناطق کشت پنبه درسطح استان است. در شرایط فعلی و به منظور کاهش فشارهای اقتصادی ناشی از تحریم، دستیابی به توسعه پایدار پنبه یک ضرورت انکارناپذیر است. همچنین توان اشتغالزایی این محصوب در بخش کشاورزی، ۲.۵ برابر سویا، ۴ برابر ذرت، ۴ برابر کلزا و ۶ برابر گندم است. با این شرایط به نظر می رسد توسعه کشت آن سودآورد و دارای توجیه اقتصادی خوبی برای شهرستان خواهد داشت.

کلزا یکی درگیر از محصولاتی است که در تناوب کشت، موجب حاصلخیزی خاک و پایداری تولید در محصولاتی همچون گندم و جو می‌شود. کشت آن علف‌های هرز مرزعه را کنترل، آفات را کاهش و باعث افزایش محصول در دوره آینده می‌شود. کلزا به‌عنوان یکی از دانه‌های روغنی مهم دارای ۲۵ تا ۵۵ درصد روغن، ۱۸تا ۲۴ درصد پروتئین و ۱۲ تا ۲۰ درصد پوست است که توسعه کشت آن ازلحاظ جلوگیری از خروج ارز موردتوجه است. تولید این محصول به تازگی در درگز آغاز شده است. باتوجه به اینکه این محصول کم آب بر بوده و عمدتا به علت استراتژیک بودن آن بعضا توسط دولت و به صورت تضمینی خریداری می شود، پیشنهاد توسعه کشت آن داده می شود. ذکر این نکه نیز ضروری است که برای برداشت این محصول به تجهیزات و ماشین آلات خاصی نیاز است که باید در ابتدا آنها را تامین و سپس برای کار در این حوزه اقدام کرد.

گندم و جو از اصلی ترین محصولات زراعی هستند که در سطح شهرستان و به دو صورت آبی و دیم کشت می شوند. در میان محصولات کشاورزی، کاشت گندم نسبت به بقیه کم دردسرتر و کم آفت تر است و در بازه زمانی حدودا هشت ماهه به ثمر نشسته و به مرحله سوددهی می رسد. گندم در تولید انواع محصولات غذایی پرتقاضا و اساسی مانند نان، آرد و... استفاده شده و به همین سبب یکی از محصولات استراتژیک کشور به حساب می آید. جو نیز ازلحاظ فرآیند کاشت و برداشت شرایطی مشابه با گندم دارد؛ اما کاربردهای متفاوتی با گندم دارد. از جو برای تهیه نان و پخت سوپ استفاده می شود، در تهیه غذای کودک کاربرد دارد، از دیر باز در سبد تغذیه دام جایگاه ویژه داشته است همچنین از جوشانده آن نیز داروي خوبي براي مبتلايان به تب و كم خوني و سوء هاضمه تولید می شود. باتوجه به نکات ذکر شده، توسعه کشت این دو محصول به جلوگیری از واردات و خوکفایی آنها کمک خواهدکرد و سود خوبی را برای کشاورزان شهرستان به همراه خواهد داشت. مضاف بر اینکه از بیکاری تعداد زیادی کشاورز شهرستان درگز که در این حوزه مشغول به فعالیت هستند، جلوگیری خواهد کرد.

زعفران گیاهی کم آب بر و دارای ارزش اقتصادی بالایی است. برای کشت آن در هر منطقه از شهرستان نیاز به شرایطی مانند خاک شنی-رسی، آب و هوای گرم و خشک و همچنین زمین هایی که قبلا در آن کشت زعفران انجام نشده باشد، است. این محصول پرسود، به علت داشتن رنگ زیبا، عطر و طعم بسیار مطبوع، در صنایع غذایی کاربرد زیادی دارد؛ بعنوان مثال دمنوش آن آرام بخش بوده و استرس و نگرانی را برطرف می کند، نشاطآور است و از خاصیت ضدسرطانی برخوردار است. کشت زعفران به تازگی در شهرستان درگز شروع شده است. باتوجه به مساعدبودن شرایط شهرستان با شرایط موردنیاز این گیاه و سودده بودن فعالیت در حوزه کشت و صنایع غذایی آن، پیشنهاد توسعه کشت زعفران داده می شود.  

کنجد از دیگر گیاهانی است که برای پرورش به آب کمی نیاز دارد و می تواند با جذب رطوبت باقی مانده در خاک رشد کند. این محصول با آب  و هوای گرم سازگار بوده و در بهبود ساختمان خاک و افزایش نفوذ پذیری آن نقش موثری دارد. همچنین به عنوان یکی از گیاهان مناسب برای تناوب های زراعی عنوان می شود. توسعه کشت این محصول به دلیل همخوانی با شرایط درگز و تولدی محصولات با ارزش افزوده بالا توصیه می شود.

کوه هاي زنگلانلو، الله اکبر، علی بلاغ، آسلمه، قره داغ و جنوب کوه کماس از جمله مناطقی در درگز است که انواع  گیاهان دارویی خودرو در آن رشد می کند. زیره سیاه یا زیره کوهی، آنغوزه، قره قات، بارهنگ، زالزالک از انواع این گیاهان است.  باتوجه به بررسی های انجام گرفته، فرآوری همین گیاهان خودرو و کار در حوزه کشت گیاهان دارویی می تواند علاوه بر اشتغال، سودآوری بالایی داشته باشد؛ زیرا امروزه میزان تمایل مردم شهرستان به استفاده از داروهای شیمیایی کاهش و به سمت مصرف محصولات ارگانیک و گیاهای سوق یافته است.

جدیدا کشت گلرنگ در بخش هایی از شهرستان درگز درحال پیگیری است. گیاه گلرنگ جزو دانه های روغنی است که به دلیل مقاومت به ریزش و شرایط فیزیولوژیکی خاص با کمباین به راحتی برداشت می شود. طبق تحقیقات انجام شده تولید این محصول عمدتا به عنوان کشت جایگزین در شهرستان درگز انجام می شود، درنتیجه برای ورود به این حوزه باید تحلیل هزینه و سود بین این محصول و محصولی که قبلا در زمین کشت می شد را حتما انجام داد.  

ذرت و یونجه از دیگر محصولات زراعی تولیدی در سطح شهرستان درگز هستند که هردو محصولات مفیدی برای تناوب خاک و پرکاربرد در زمینه خوراک دام و طیور هستند. باتوجه به سطح دامداری که در درگز انجام می شود، می توان توسعه کشت این محصولات را در راستای کاهش هزینه تامین خوراک دام پیگیری کرد.

 

· باغداری

کشاورزی یکی از اصلی ترین مشاغل مردم در سطح شهرستان درگز است. میزان آب در سطح شهرستان قابل قبول بوده و اقلیم آب و هوایی با بیشتر محصولات سازگار است و خاک منطقه هم مستعد برای زراعت و باغداری است. البته باید اشاره کرد علی رغم وجود آب کافی، تغییر در نوع آبیاری و کشت محصولات کم آب بر تر اولویت بالاتری خواهند داشت. باتوجه به شرایط مرزی شهرستان نیز، به نظر می رسد ایجاد توسعه در زمینه کشت بیشتر محصولاتی که در ادامه به آنها اشاره خواهد شد، دارای سود خوبی خواهد بود، از واردات آنها جلوگیری کرده و باعث ایجاد صرفه اقتصادی برای کار در صنایع تبدیلی و فرآوری شهرستان خواهد شد.

سیب یکی از اصلی ترین محصولات باغی شهرستان درگز محسوب می شود که هرساله مقدار قابل توجهی از آن ازطریق مرز لطف آباد به خارج از کشور صادر می شود. این گیاه، از درختان میوه مناطق معتدل سرد به شمار می‌آید و می تواند سرمای ۳۵ درجه تا ۴۰ درجه زیر صفر را تحمل کند. بهترین مناطق برای احداث باغ آن درکنار جنگل ها، رود خانه ها و کنار سواحل که دارای هوای مرطوب هستند، می باشد.

انگور نیز محصول باغی است که طبق بررسی های انجام شده در اولویت یکسانی با سیب قرار می گیرد و از اصلی ترین محصولات درگز است. انگور درختچه‌ای است بالارونده که به کمک پیچک‌های خود به سهولت از موانع و درختان مجاور بالا رفته و درازای آن به ۱۰ الی ۱۵ متر می‌رسد. این گیاه به سرمای شدید زمستانی اهمیت نمی‌دهد؛ ولی باید در بهار و تابستان روزهای آفتابی کافی داشته باشد. درضمن مناسب‌ترین خاک برای رشد آن، خاک‌هایی سبک و عمیق شنی رسی است که کمی هم آهک داشته و آب را به راحتی از خود عبور دهد. سازگاری این سیب و انگور با شرایط اقلیمی و خاک درگز و ارزش افزوده بالای تولید فرآورده های آنها از مهمترین دلایلی است که باعث می شود پیشنهاد توسعه این محصولات داده شود. 

گردو، از دیگر محصولات باغی منطقه است. گردو درختی است که در شرایط آب و هوایی معتدل مدیترانه‌ای به‌خوبی رشد می‌کند، درختی مقاوم است و پس از رشد کامل تا 18 کیلوگرم محصول خواهد داشت. باید اشاره کرد که حداکثر سرمای قابل‌تحمل این درخت منفی 20 درجه سانتی‌گراد ‌است. محصول نهایی گردو قیمت بالایی داشته و از تقاضای خوبی در داخل و خارج از کشور برخوردار است. همچنین گردو قابلیت بالایی برای صادرات دارد و می توان از آن محصولات تبدیلی و غذایی با ارزش افزوده قابل ملاحظه ای تولید کرد. شرایط آب و هوایی و اقلیمی درگز نیز با گردو همخوانی دارد؛ درنتیجه توسعه باغات آن نیز می تواند توجیه اقتصادی خوبی داشته باشد و میزان اشتغال خوبی را ایجاد کند.

هر گیاهی برای داشتن رشد مطلوب نیاز به شرایط خاصی از نظر شدت نور، دمای روز و شب، میزان رطوبت نسبی هوا و رطوبت خاک دارد که اگر این شرایط برای رشد آن در فضای آزاد فراهم نباشد، می توان این شرایط را بطور مصنوعی در گلخانه ایجاد کرد. مهمترین عواملی که باید در ایجاد گلخانه مورد توجه قرار گیرند؛ میزان نور منطقه، حرارت، میزان دی اکسید کربن، خاک و مساحت است. در تعیین مکان گلخانه نیز باید به مواردی مانند موقعیت جوی و جغرافیایی منطقه، سردی و گرمی هوا، مقدار و شدت نور، شدت وزش بادهای قوی و ریزش برف و باران، منابع آبی و کیفیت آب، شرایط و خصوصیات خاک منطقه و… توجه ویژه ای داشت. باید اشاره کرد مهمترین مزیت های تولید به صورت گلخانه ای، صرفه جويي در آب، افزايش توليد، اشتغال و كيفيت محصول نسبت به فضاي باز است. طبق بررسی های انجام شده تعداد محدودی گلخانه در سراسر شهرستان درگز، در حوزه تولید صیفی جاتی مانند خیار و گوجه مشغول به فعالیت هستند. با بررسی موقعیت اقلیمی منطقه بنظر نمی رسد مشکل جدی برای افزایش تعداد واحدهای گلخانه ای وجود داشته باشد؛ ولی اصلی ترین نکته برای عدم توسعه یافتن این واحدها تا امروز، عدم تامین بازارفروش عنوان شده است، درنتیجه مانند بیشتر مشاغلی که پیشتر پیشنهاد شد و در ادامه پیشنهاد می شود، تامین بازارفروش پایدار اولین اولویت برای ایجاد توسعه گلخانه در شهرستان درگز خواهد بود.

 

· طیور

یکی از انواع گوشت ها، گوشت سفید است که به طورکلی شامل گوشت طیوری مانند مرغ، بوقلمون و... می شود. گوشت سفید نسبت به گوشت قرمز آهن و پروتئین کمتری دارد، اما از طرفی مقدار ویتامین B آن بیشتر است و شامل مقدار قابل توجهی ویتامین K می‌باشد، کالری و چربی کمتری دارد که باعث شده می شود گوشت قرمز در رژیم غذایی افرادی که می‌خواهند وزن خود را کاهش دهند، جایگاه ویژه‌ای داشته باشد. همچنین کلسترول آن بسیار پایین تر است که به همین دلیل نیز به افرادی که دچار بیماری‌های قلبی و عروقی هستند، توصیه می‌شود.

پرورش بوقلمون به صورت سنتی و محدود در سطح شهرستان درگز انجام می شود. در بین انواع گوشت سفید، گوشت بوقلمون کمترین چربی را دارد، ویتامین A موجود در آن نیز نقش مهمی در تقویت سیستم ایمنی بازی می کند. همچنین حاوی هر دو نوع گوشت سفید و قرمز است. آب و هوای موردنیاز برای پرورش آن  نیز عمدتا آب و هوای معتدل است. باتوجه به مساعد بودن اقلیم درگز برای پرورش این نوع از پرنده، بنظر می رسد می توان توسعه بیشتری در این حوزه ایجاد کرد و حتی بصورت صنعتی در آن وارد شد. ولی باتوجه به اینکه مصرف این گوشت خیلی در بین مردم جا افتاده نیست، فرهنگ سازی آن در بین مردم بومی شهرستان برای تامین بازارفروش اهمیت ویژه ای خواهد داشت و البته باید بازارفروش آن را در خارج از شهرستان نیز فراهم نمود. 

مرغ یکی از انواع گوشت های سفید است که پرورش آن به دو صورت صنعتی و سنتی در درگز انجام می شود که البته تعداد واحدهای صنعتی بسیار کم و عمده پرورش بصورت سنتی است. طبق بررسی های انجام شده این میزان از تولید، نیاز شهرستان را برطرف می کند و وارداتی در این زمینه انجام نمی شود. مرغ برای پرورش احتیاج به آب و هوای خاصی ندارد و تقریبا در تمام مناطق ایران و درنتیجه شهرستان درگز پرورش می یابد. گوشت آن نیز منبع خیلی خوب پروتئین است؛ 120 گرم آن 70 درصد نیاز پروتئین بدن را برآورده می سازد. طبق بررسی های انجام شده و باتوجه به اینکه نیاز شهرستان در این زمینه تامین می شود، به نظر نمی رسد مزیت زیادی برای توسعه این کار وجود داشته باشد. 

کبک برای پرورش به آب و هوا و اقلیمی کوهستانی و معتدل نیاز دارد. میزان چربی و کلسترول گوشت آن نیز کمتر از گوشت مرغ است، اما منبع چربی های اشباع هستند. درحال حاضر پرورش این پرنده به علت کمبود بازارفروش بصورت سنتی و محدود در شهرستان انجام می شود؛ درنتیجه برای توسعه آن، باید بازارفروش پایداری، چه در داخل و چه در خارج از شهرستان تامین کرد.

 

· صنایع دستی

صنایع دستی عمدتا یکی از اصلی ترین راه های امرار ومعاش افراد ساکن در روستاهای ایران است. کیفیت این محصولات نیز تاحدی بالا بوده و همچنان هست که در بازار کشورهای اروپایی نیز خواهان داشت. علی رغم این مطلب طی چند سال گذشته میزان تولید این محصولات کاهش چشمگیری داشته است که بنظر می رسد اصلی ترین دلیل آن کمبود بازارفروش و افزایش قیمت مواداولیه است.

در شهرستان درگز عمده صنایع دستی در روستاها تولید می شوند و طبق بررسی های انجام شده درکنار دیگر فعالیت های دامداری و کشاورزی قرار می گیرد؛ درنتیجه نمی توان از آن به عنوان شغل اصلی مردم یاد کرد.

گلیم و قالی اصلی ترین صنعت دستی تولیدی در درگز است که درحال حاضر میزان تولید آن به دلیل کمبود فروش کاهش یافته است. خیاطی نیز از دیگر مشاغل این چنینی هستند که البته به میزان محدودتری درحال انجام هستند.

به نظر می رسد نبود بازارفروش اصلی ترین دلیل برای کاهش فروش است که به دلیلی برای کاهش انگیزه بافندگان قدیمی و عاملی بازدارنده برای ورود افراد جدید به این عرصه تبدیل شده است؛ درنتیجه برای توسه در هریک از این زمینه های صنایع دستی پیشنهاد می شوند که در ابتدا وضعیت بازارفروش به طور کامل تضمین شود.

 

· صنعت

از واحدهای فعال شهرستان درگز می توان به کارخانه تولید یخ، پلی اتیلن، کارخانه بلوک و آجرزنی[6] و کارخانه شالی کوبی که البته به صورت فصلی فعال است، اشاره کرد. اما باتوجه به بررسی های انجام شده، صنعت در درگز قوی نیست و شهرک صنعتی آن نیز تعطیل شده است.[7] درواقع درحال حاضر نیز نمی توان مزیتی برای کار در این زمینه قائل بود. دور بودن از مرکز استان، نبود بازار فروش، بد بودن وضعیت جاده ها و عدم تامین مواداولیه، از مهمترین دلایلی است که واحدهای صنعتی را به ورطه ورشکستگی کشانده است.

	کشاورزی						صنایع			خدمات
ردیف	دامداری	شیلات	زراعت	باغداری	طیور	صنایع غذایی		صنایع تبدیلی و تکمیلی	صنایع دستی	خدمات
1	پرورش گوسفند (1)	پرورش ماهیان سردآبی (1)	کشت پنبه (1)	احداث باغ سیب (1)	پرورش بوقلمون (1)	تولید فرآورده های گوشتی (1)		فرآوری پنبه (1)	گلیم بافی (1)	احداث رستوران بومی (1)
2	پرورش گاو (1)	پرورش ماهیان گرم آبی (2)	کشت کلزا (1)	احداث باغ انگور (1)	پرورش مرغ (2)	فرآوری شیر (1)		بسته بندی گوشت ماهی (1)	قالی بافی (1)	احداث اقامتگاه بومگردی (1)
3	زنبورداری (1)		کشت گندم (1)	احداث باغ گردو (1)	پرورش کبک (2)	فرآوری کنجد (2)		بسته بندی عسل (1)	خیاطی (2)
4			کشت جو (1)	احداث گلخانه صیفی جات (2)		فرآوری کلزا (2)		فرآوری پوست دام (2)
5			کشت زعفران (1)			فرآوری زعفران (2)		فرآوری پوست گردو (3)
6			کشت کنجد (1)			فرآوری گیاهان دارویی (2)		احداث کشتارگاه دام (4)
7			کشت گیاهان دارویی (2)			فرآوری سیب (2)		احداث سردخانه (4)
8			کشت گلرنگ (3)			فرآوری گردو (2)
9			کشت ذرت (3)			فرآوری گندم (2)
			کشت یونجه (3)

در انتهای تحلیل یک لیست مزیت‌سنجی 43 تایی در جدول زیر ارائه‌شده‌است. این جدول مشاغل فوق را در کنارهم نشان می‌دهد.

 

مشاغل	مزیت
پرورش گوسفند	1
پرورش گاو	2
زنبورداری	3
پرورش ماهیان سردآبی	4
ایجاد رستوران های بومی	5
احداث اقامتگاه بومگردی	6
تولید فرآورده های گوشتی	7
فرآوری شیر	8
بسته بندی گوشت ماهی	9
بسته بندی عسل	10
تبدیل و فرآوری پنبه	11
کشت پنبه	12
کشت کلزا	13
کشت زعفران	14
کشت کنجد	15
تولید روغن کلزا	16
فرآوری و بسته بندی زعفران	17
احداث باغ سیب	18
فراوری سیب	19
فرآوری انگور	20
فرآوری گردو	21
احداث باغ گردو	22
احداث باغ انگور	23
فراوری کنجد	24
احداث گلخانه صیفی جات	25
کشت گندم	26
کشت جو	27
پرورش بوقلمون	28
پرورش مرغ	29
فرآوری پوست دام	30
فرآوری گیاهان دارویی	31
کشت گیاهان دارویی	32
کشت ذرت	33
کشت یونجه	34
پرورش ماهیان گرم آبی	35
قالی بافی	36
گلیم بافی	37
پرورش کبک	38
فرآوری پوست گردو	39
احداث سردخانه محصولات کشاورزی	40
کشت گلرنگ	41
خیاطی	42
ایجاد کشتارگاه دام	43

این تحلیل با همکاری کمیته امداد امام خمینی(ره) تهیه شده است.