مه ولات

مزيت‌سنجي و اولويت‌بندي كسب‌ و كارهاي موجود در هر شهرستان بر مبناي يک روش تحقيق انجام مي‌شود. در اين روش تحقيق، يک شناسنامه براي هر شهرستان و يک شناسنامه براي هر كسب‌وكار تدوين مي‌شود. اين شناسنامه‌ها به عنوان ورودي به نرم‌افزار داده‌شده و خروجي نرم‌افزار هم‌پوشاني اين دو شناسنامه و تعيين مشاغل مزيت‌دار شهرستان است. اين اولويت‌بندي‌ها توسط كارشناسان و افرادخبره هر شهرستان بازبيني و اصلاح مي‌شوند. يكي از منابع تحليل همين ليست مزيت‌سنجي اصلاح‌شده‌است. يكي ديگر از منابع تحليل، مصاحبه با كارشناسان و متخصصين حوزه اشتغال هر شهرستان است. در هر شهرستان با حداقل 3 نفر از اين افراد مصاحبه انجام مي‌شود. اين مصاحبه‌ها پياده‌سازي و ارزيابي مي‌گردد. در صورت وجود تناقض و ابهام بين اين 3 مصاحبه و ليست مزيت‌سنجي، مصاحبه‌هاي تكميلي و حتي مصاحبه بيشتر هم صورت مي‌گيرد تا تيم تحليل به نتيجه نهايي مطلوب دست ‌يابد؛ بنابراين خروجي هر شهرستان از تجميع مصاحبه‌ها و ليست مزيت‌سنجي حاصل مي‌شود. در ادامه تحليل شهرستان مه ولات ارائه‌شده‌است.

 

تعیین کسب‌وکارهای مزیت‌دار شهرستان

همان طوري كه در قسمت مقدمه اشاره‌ شده مبناي تحليل، مصاحبه‌ها و ليست مزيت‌سنجي است. از بررسي اين دو منبع رسته‌هاي رايج و اولويت‌دار شهرستان تعيين شده‌ است. مبناي اين اولويت‌بندي، فراواني و ميزان اشاره افراد كارشناس به كسب‌وكارهاي رايج در هر شهرستان و اولويتي كه اين مشاغل در ليست مزيت‌سنجي دارند، است. در هر رسته كسب‌وكارهاي رايج به ترتيب اولويت مشخص شده ‌است. در تحليل به مشاغل موجود، مشاغل قابل توسعه و مشاغلي كه هنوز در شهرستان راه‌اندازي نشده و پتانسيل ايجاد آن‌ها در شهرستان وجود دارد، اشاره شده ‌است. مزيت‌هاي شغلي به ترتيب اولويت در ادامه آورده شده‌ است.

 

صنایع غذایی
صنایع تبدیلی و تکمیلی
باغداری
دامداری
زراعت
طیور
صنعت
شیلات
خدمات
صنایع دستی

 

· صنایع غذایی

راه‌اندازی کسب و کار فرآوری انواع محصولات کشاورزی مهمترین روش برای ایجاد اشتغال پایدار، ایجاد ارزش افزوده بالا و عاملی مهم در توسعه پایدار امنیت غذایی است. ایجاد صنایع غذایی، علاوه بر اشتغال‌زایی، باعث ارتقاء سطح درآمد و سودآوری می‌شود و به نوبه خود کاهش هدررفت محصولات کشاورزی و سودآوری اقتصادی از منابع را تا حد امکان ممکن می‌کند.

در شهرستان مه ولات تولید پسته زیاد است، اما فرآوری این میوه در شهرستان انجام نمی شود، بنابراین با توجه به بازار فروش مناسبی که برای این محصولات در داخل استان و استان‌های همجوار وجود دارد، فرآوری این محصول دارای مزیت اقتصادی است.[1] ایجاد واحدهای پسته پاک کنی، شور کردن پسته، تهیه پودر پسته، تولید خلال پسته و بسته بندی آن از جمله مشاغل پیشنهادی در زمینه فرآوری پسته است. کره پسته، حلوای پسته و روغن پسته نیز از فرآورده های حاصل از پسته بوده که در بین مردم رایج نشده است ولی با تبلیغات صحیح می توان بازار فروش خوبی را برای این محصولات پیش‌بینی کرد. شایان ذکر است که کره پسته محصولی خمیری شکل است که از مغز برشته و آسیاب شده همراه با شکر یا شیرین کننده های طبیعی مثل عسل و شهد خرما به دست می آید. کره پسته می تواند به عنوان کرم بین دو بیسکویت و ویفر، مغز کیک و کلوچه، تزئین بستنی و... به کار رود. حلوای پسته نیز فرآورده‌ای جامد با ظاهری یکنواخت است که از مخلوط کردن شربت قند، مغز پسته آسیاب شده و سایر افزودنی های مجاز و با ترکیبات مشخص به دست می‌آید. همچنین روغن پسته نیز از طریق فشار مکانیکی از مغز این محصول تولید می‌شود.

در شهرستان مه ولات به دلیل وجود مراتع بکر و سرسبز، گیاهان دارویی خودرو به وفور یافت می‌شود. همچنین در سال‌های اخیر کشت این محصولات روند رو به رشدی داشته است، در نتیجه فرآوری این محصولات دارای مزیت خواهد بود. فرآوری گياهان دارويي به عنوان کسب و کاری سلامت محور، علاوه بر ارزش افزوده، نياز به سرمايه‌گذاري زيادي نداشته و مي‌تواند نقش مهمي در کارآفرینی داشته باشد. یکی از انواع فرآوری‌های گیاهان دارویی تولید عرقیات است. تولید عرقیات دارای تکنولوژی و دانش فنی پیچیده‌ای نمی‌باشد و با توجه به ظرفیت بالای تولید گیاهان دارویی در شهرستان مه ولات و وفور گیاهان دارویی خودرو می‌توان با سرمایه‌ای اندک به این کسب و کار مشغول شد. خشک کردن و بسته‌بندی نیز از دیگر موردهای فرآوری‌های گیاهان دارویی بوده که می‌توان با فعالیت در آن‌ به سود رسید.

میزان تولید گیاه آلوئه ورا در شهرستان مه ولات زیاد است و به دلیل ارزش افزوده ای که مواد فرآوری شده  این محصول دارد، می توان واحدی برای فرآوری آن احداث کرد. این گیاه معجزه ای در صنعت دارویی و آرایشی است که امروزه کشت و پرورش آن نیز بسیار مقرون به صرفه و پر سود است. از ماده ژلاتینی که درون برگ این گیاه وجود دارد برای مصارف بهداشتی آرایشی (ژل، کرم، شامپو و...) استفاده می شود. استفاده از موارد گوناگون گیاه آلوئه ورا باعث شده است که کشت و پرورش الوئه ورا مورد توجه کشاورزان قرار بگیرد.

میزان تولید زرد آلو نیز در شهرستان به حدی است، که بتوان واحدی برای فرآوری این محصول ایجاد کرد. محصولات فرآوری شده از زردآلو شامل کمپوت، آبمیوه، کنسانتره، چیس میوه و برگه زردآلو است. این محصولات به دلیل وجود بازار فروش مناسب و استقبال خوب توسط مردم شهرستان و استان، با مزیت تولید همراه هستند و می توان در این زمینه سرمایه گذاری انجام داد.

نخود از محصولاتی است که در این شهرستان به مقدار زیاد تولید می شود و به صورت خام نیز به فروش می‌رسد؛ از این‌رو ایجاد واحد یا واحدهایی به منظور تولید لپه و نخودچی و در اولویت‌های پایین‌تر تولید کنسرو نخود مزیت دارد، زیرا این محصولات در حال حاضر بازار فروش خیلی خوب و در کشورهای اطراف نیز خواهان زیادی دارند. برای تولید نخودچی نخودها را در داخل دیگی می‌پزند و شور می‌کنند.

یکی از بخش‌های مهم در حوزه صنایع غذایی تولید انواع لبنیات می‌باشد که در شهرستان به صورت سنتی و کمی نیمه صنعتی انجام می‌گیرد. با توجه به رونق دامداری شهرستان و تولید حجم بالایی از شیر، می‌توان این کسب و کار را به صورت نیمه صنعتی و حتی صنعتی گسترش داد[2]. شیر و فرآورده‌هاي آن از مهمترین اجزاي تشکیل دهنده جیره غذایی انسان است که از لحاظ ارزش غذایی از کلسیم، فسفر، ویتامین‌هاي مورد نیاز و پروتئین، غنی می‌باشد و همیشه استقبال بسیار خوبی از این نوع محصولات می شود. البته باید توجه داشت برای موفقیت در زمینه تولید لبنیات باید به بالا بردن توانایی رقابت با نشان‌های تجاری معروف نیز تمرکز کرد تا بتوان سود مناسبی بدست آورد.

در اولویت های پایین تر، تولید کشک گوسفندی، قره قوروت و بستنی نیز با توجه به بازار مصرف خوب، برای شهرستان مزیت خواهند داشت.[3] بستني يك فرآورده شيري و يا از آب ميوه لذيذ، مطبوع و خوشايند ذائقه است كه در تمام فصول سال مخصوصا بهار و تابستان مصرف كنندگان فراوان دارد.. بستنی علاوه بر ايفاي نقش يك فرآيند تفنني، منبع سرشاري از مواد انرژي زا جهت سوخت و ساز بدن خواهد بود. بستني در انواع مختلف به قشر خاصي از جامعه محدود نبوده و كليه افراد بخصوص طبقات جوان تر مصرف كنندگان عمده آن محسوب مي شوند. قره‌قروت یا قارا (سیاه کشک) یکی از انواع لبنیات به رنگ سیاه یا قهوه‌ای و بعضاً سفید یا زرد است که مزه‌ای عمدتاً ترش دارد. این فراورده لبنی از دوغ یا ماست به دست می‌آید. کشک گوسفندی تولید شده در این شهرستان به صورت خشک شده است. از جمله خواص آن می توان به شادابی و سلامت پوست، ضد عفونی کننده دستگاه هاضمه، دارای کلسیم، چربی، نمک، پروتئین، ویتامین و ... اشاره کرد.

از جمله تولیداتی که به صورت خانگی در شهرستان انجام می شود تولید نان های قندی و زنجبیلی است، هرچند این محصولات در سراسر استان تولید می شوند؛ اما بازار فروش خوب این محصولات در داخل استان و استان های اطراف باعث می شود تا احداث واحدی برای فرآوری آن سوددهی خوبی برای شهرستان به همراه داشته باشد.[4]

از جمله تولیداتی که در شهرستان مه ولات انجام می شود و با توجه به بازار فروش مطلوب، مزیت افزایش تولید را دارد، می توان به حلوای مغزی دوغ آباد، نبات و سمنو اشاره کرد.[5] حلوا مغزی دوغ آباد یکی از سوغاتی های شیرین و سنتی شهرستان مه ولات است که از قدیم الایام در دهستان دوغ آباد تولید می شود. تولید این حلوای سنتی با شروع فصل سرما و پایان یافتن فصل برداشت زعفران آغاز می شود. این سوغاتی طرفداران زیادی در کل استان خراسان به ویژه شهرستان مه ولات دارد و یکی از سوغاتی هایی است که در فرهنگ و آداب و رسوم مردم این منطقه خود را جای داده است. سَمَنو یا سمنک، خوردنی چسبنده و شیرینی است که از جوانه گندم و آرد درست می‌کنند. سمنو را معمولاً کمی پیش از نوروز درست می‌کنند و یکی از اجزای سفره هفت سین ایرانیان به‌شمار می‌آید. سمنو به دلیل دارا بودن کلسیم و پتاسیم، مصرف متعادل آن به افراد سالمند و کسانی که دچار پوکی استخوان هستند، توصیه می‌شود. فسفر آن نیز قابل توجه بوده و برای رشد مغزی کودکان و زنان شیرده مفید است. نبات از ترکیب شکر، آب و زعفران به صورت قوام آمده و متبلور شده ایجاد می شود. این شیرینی یکی از قدیمی ترین شیرینی ها و تنقلات ایرانی محسوب می شود.

تولید دانه های روغنی نظیر کنجد و کلزا در شهرستان به حدی است که احداث یک واحد روغن کشی برای کاهش هزینه های حمل این محصولات به مناطق دیگر دارای مزیت است. روغن کشی از دانه های روغنی طی تکنیک پرس سرد صورت می گیرد. پرس سرد توسط دو ورقه ی سرما دیده ی آهنی و قرار دادن دانه ها بین دو ورقه انجام می شود.

احداث واحدی برای تولید نان فانتزی با توجه به نیاز و مصرف این نان ها در شهرستان، می تواند سود ده باشد. امروزه شغل نانوایی یکی از مشاغل پایه‌ای و پر رونق است که در طول سال همیشه درآمدزا می باشد. نان محصولی است که با توجه به سلیقه یا نوع غذای مصرفی خانواده ها، همواره بر سر سفره ها قرار دارد. نان‌ها فقط به صورت نان های ساده و معمول مانند لواش، سنگک و … نیستند بلکه نان های فانتزی نیز تولید می شوند که مشتریان خاص خود را دارند. امروزه راه اندازی کسب و کار تولید نان فانتزی بازاری رو به رشد دارد. این کسب و کار با تولید نان هایی با اندازه و طعم های متفاوت با استقبال مردم مواجه شده‌است.

با توجه به میزان تولید گوشت قرمز در شهرستان مه ولات، به نظر می‌رسد احداث واحد یا واحدهایی برای فرآوری این محصول نظیر تولید سوسیس و کالباس برای شهرستان دارای مزیت باشد. البته این محصولات در داخل شهرستان مورد استفاده هستند و مردم از آنها استقبال می‌کنند ولی باید بازار فروش مناسب در خارج از استان، افزایش توان رقابتی با برندهای مشهور و همچنین جذب سرمایه‌گذار، مورد نظر قرار گیرد تا سوددهی این کسب و کار به حداکثر میزان خود برسد. [6]

 

· صنایع تبدیلی و تکمیلی

با وجود تنوع تولید انواع محصولات کشاورزی در شهرستان مه ولات، بررسی‌ها نشان می‌دهد که سالانه مقداری از این محصولات در مرحله برداشت و حتی پس از برداشت به ضایعات تبدیل می‌شوند. از سوی دیگر برداشت و یا تولید بسیاری از محصولات کشاورزی در یک بازه زمانی مشخص رخ می‌دهد اما مصرف آن‌ها در طی سال صورت می‌پذیرد؛ لذا ایجاد صنایع تبدیلی به عنوان امری ضروری می‌تواند زمان استفاده از محصولات را افزایش دهد و از میزان ضایعات آن بکاهد. همچنین گسترش این صنایع موجب اشتغال‌زایی موثر و پایدار، ایجاد درآمد و جلوگیری از اتلاف و ضایع شدن محصولات ارزشمند کشاورزان می‌گردد.

مراتع مهمترین بخش از منابع تجدید شوندۀ هر شهرستان است که به دلیل پایین بودن هزینه تأمین علوفه از آنها در مقایسه با هزینه تولید علوفه از طریق کشت آبی، فشار زیادی بر آن ها وارد می شود. با توجه به افزیش دامپروری و مرغداری‌ها و پایین بودن ظرفیت تولیدی مراتع در شهرستان، این فشار بیشتر و بیشتر می‌شود و برای جلوگیری از تخریب مراتع باید به فکر منابع غذایی غیر مرتعی در شهرستان باشیم. با توجه به اینکه محصول تولیدی توسط دام های موجود در شهرستان به مصرف می رسد و همچنین میزان دام هر روز رو به افزایش است؛ لذا هر سال نسبت به سال گذشته مقدار بیشتری علوفه و خوراک دام مورد نیاز است؛ بنابرین با اجرای پروژه های صنعتی در شهرستان که از ضایعات کشاورزی و… خوراک دام، طیور و آبزیان با ارزش غذایی بالا تولید بشود، می توان زمینه اشتغال خوبی را به طور مستقیم و غیر مستقیم برای جوانان شهرستان ایجاد کرد. با توجه به جمعیت دامی در شهرستان مه ولات و نیاز این دام ها به استفاده از خوراک صنعتی، می توان در جهت احداث واحدی در زمینه تولید خوراک فعالیت نمود.

با توجه به میزان تولید گوشت قرمز در شهرستان، احداث واحد بسته بندی برای آنها مورد پیشنهاد می‌باشد. یکی از روش‌های تازه ماندن گوشت، بسته‌بندی مناسب آن است. بسته بندی باید به گونه‌ای باشد که گوشت را در مقابل نفوذ طعم، بو، رنگ و سایر عوامل خارجی محافظت کرده و از خشک شدن و تبخیر سطحی جلوگیری کند. همچنین بسته بندی باید خواص حسی و ظاهری و سایر ویژگی‌های گوشت را حفظ و همچنین گوشت را در برابر آلودگی های میکروبی و سایر آلودگی ها نگهداری کند؛ از این‌رو با توجه به این‌که استفاده از گوشت بسته بندی بین مردم شهرستان رواج یافته است؛ بنابراین دارای مزیت اقتصادی است. البته بسته بندی گوشت قرمز نسبت به مرغ به دلیل بازار مصرف بالاتر دارای مزیت بیشتری است.

میزان تولید پسته نیز در این شهرستان به حدی است که بتوان واحدی برای بسته بندی این محصول ایجاد کرد. پسته یکی از بهترین و پر مصرف‌ترین تولیدهای استراتژیک کشاورزی ایران است که در انواع مختلف برای صادرات استفاده می شود. حجم صادرات انواع پسته بسیار زیاد بوده و از نظر مالی تقریباً اولین رتبه را پس از صادرات نفتی به خود اختصاص داده است. یکی از زمینه های صادراتی که ارزش افزوده بسیار بالایی دارد و در شناساندن تولیدات این شهرستان به بازارهای جهانی هم موثر است، صادرات انواع پسته و فرآورده‌های آن به صورت بسته بندی شده با برندهای معتبر و در ابعاد کوچک است. به این روش هم سودآوری برای فروشنده بیشتر است و هم ارز‌آوری بیشتر خواهد بود. همچنین نام برندها و بسته بندی‌های ایرانی در بازارهای مصرف شناخته‌تر می‌شود؛ بنابراین بسته بندی و برند سازی برای پسته سوددهی بالایی به همراه خواهد داشت.

همچنین پوست سبز پسته مانند بقایای گیاهی و آلی دیگر، در تهیه کمپوست کاربرد دارد. با پیشرفت کشاورزی ارگانیک استفاده ازکودهای ارگانیک اهمیت بیشتری یافته است. از آنجایی که کمپوست مواد آلی یک نوع کود ارگانیک به شمار می‌رود لذا تقاضای مصرف همواره وجود دارد؛ بنابراین به این مورد نیز می‌توان به چشم یک مزیت پر سود نگریست.

امروزه در اکثر صنایع مساله بازیافت پسماندها مورد توجه خاص قرار گرفته است. صنایع تبدیلی، دیگر مانند گذشته پسماندها را جزء ضایعات به حساب نمی‌آورند و سعی می‌شود با فرآوری، ارزش افزوده بیشتری برای صنایع خود ایجاد نمایند و همچنین به محیط زیست آسیب کمتری برسانند. متاسفانه در کشور ما بخش زیادی از پوست خشکبار به شکل خام و با قیمت بسیار پایین به دو کشور چین و ترکیه صادر می‌شود؛[7] در حالی که با راه‌اندازی صنایع فرآوری مربوطه، می‌توان از این پتانسیل قدرتمند برای ایجاد کسب و کاری پرسود به عنوان تولید مواد اولیه برای صنایع مختلف بهره برد. از فواید دیگر این صنعت این است که سلولزهای پوست خشکبار می‌تواند جایگزین مناسبی برای چوب درختان و کاهش نیاز به سلولز درختان در صنعت بوده و کمک شایانی به بهبود شرایط زیست‌محیطی و نابودی کمتر جنگل‌ها نماید.

تولید زعفران در شهرستان مه ولات بسیار زیاد بوده و واحدی برای بسته بندی زعفران نیز در این شهرستان دایر است اما با توجه به تولید بیشتر از ظرفیت این واحدها و فروش فله‌ای این محصول، احداث واحدهای دیگری جهت بسته بندی زعفران برای شهرستان مزیت دارد.[8] زعفران در شمار گران‌قیمت‌ترین ادویه‌ها جای دارد. گیاهی که خواص مختلف درمانی داشته و تنها در تعداد معدودی از کشورها از جمله ایران به عمل می‌آید. ایران چه از نظر تولید و چه از نظر صادرات این ادویه خوش عطر و طعم و البته گران، مقام اول را دارا است اما متأسفانه به دلیل ضعف در زمینه فرآوری، بازاریابی و ارائه محصول به شکل امروزی، زعفران اغلب به‌صورت فله و عمده به کشورهای دیگر فروخته شده و در آنجا بسته‌بندی می‌شود و نهایتاً به قیمتی بسیار بالاتر عرضه می‌گردد. با توجه به این‌که اراضی زیر کشت زعفران در این شهرستان زیاد است، راه اندازی صنعت بسته بندی زعفران صرفه اقتصادی بسیار ایده‌آلی خواهد داشت.

یکی از پرمصرف ترین سوخت های جهان، زغال است، ولی آلودگی هوا و آلودگی محیطی را به همراه دارد. زغال ها اگر در مجاورت اکسیژن آتش بگیرند دود فراوانی تولید می کنند ولی اگر اکسیژن از آن ها حذف شود بدون هیچ دودی می سوزند. زغال فشرده بهترین و مناسب ترین جایگزین برای زغال های طبیعی هستند چون هم توجیه اقتصادی دارند و هم برای طبیعت و سلامتی انسان ها مضر نیستند. زغال فشرده برعکس زغال های طبیعی از چوب درخت به وجود نمی آید و همین امر باعث می شود که درختان کمتری قطع شود.

پرورش شتر مرغ در شهرستان زیاد است و هیچ گونه فراوری روی این پرنده انجام نمی شود، در صورتی که احداث واحدهایی برای فرآوری شتر مرغ دارای مزیت است. شترمرغ از معدود پرنده هايي است كه علاوه بر گوشت مي‌توان از پوست، روغن، پر، قرنيه چشم، ناخن، پوسته تخم‌مرغ و در يك كلام از تمام اجزاي بدنش استفاده كرد و از طرفي با توجه به علوفه خوار بودن اين پرنده با تغذيه مناسب سريع وزن مي گيرد و سود زيادي را نصيب پرورش دهندگان مي كند. فعالیت در حوزه ی فرآوری شتر مرغ دارای مزیت است و می توان در این زمینه برای شهرستان سودآوری به همراه داشت.

با افزایش جمعیت، رشد تکنولوژی و افزایش سطح استانداردهای زندگی در جوامع امروزی، مصرف محصولات با محتوای بسته بندی های کوچک افزایش یافته است. جامعه مصرفی نیازمند محصولاتی با اندازه‌ها و بسته بندی های متفاوت بوده و اهمیت صنعت بسته بندی به تدریج برای بنگاه ها و برنامه ریزان اقتصادی در حال آشکار شدن است. در بیشتر موارد شاهد هستیم که محصولات با بسته بندی های نامناسب یا به صورت فله ای و یا با قیمت های ناچیز به بازرگانان خارجی فروخته می‌شوند. این محصولات بعد از انتقال به خارج و انجام بسته بندی های مناسب بر روی آنان، با ارزش افزوده بالا و با قیمت های چند برابری و به اسم و برند همان کشورها به بازار کشورهای دیگر عرضه می شوند و این کار ضمن برندسازی برای آن کشورها، تجارت آن ها را هم توسعه می‌دهد و این نشان دهنده رابطه مستقیم توسعه صنعت بسته بندی با رشد و توسعه تجاری کشورهاست. میزان تولید نخود در شهرستان مه ولات به حدی است که بتوان برای آن واحدی در جهت بسته بندی ایجاد کرد.

تولید عسل در شهرستان مه ولات بسیار زیاد است اما بسته‌بندی آن به صورت سنتی انجام می‌شود؛ بنابراین راه‌اندازی خط تولید و بسته بندی عسل در این شهرستان یکی از بهترین راهکارهایی است که می‌توان به کمک آن یک منبع درآمد پایدار برای فرد یا خانواده ایجاد کرد.[9] خوشبختانه عسل یکی از موادی است که امکان فاسد شدن آن وجود ندارد و می‌توان آن را برای مدت زمان نسبتاً طولانی بسته بندی کرد. از طرف دیگر روند تولید این محصول پیچیدگی چندانی ندارد و فرد می‌تواند با سرمایه کم حجم بالایی از آن را تولید کند. وجود یک دستگاه بسته‌بندی عسل مناسب می تواند به فرد کمک زیادی کند. فراوانی عسل تولید شده در سطح استان و شهرستان امکان راه اندازی این کسب و کار را به افراد می دهد و می تواند سود خوبی را عاید شخص کند.

لازم به ذکر است در صورت دقت نکردن به بازار فروش و ظرفیت فعلی شهرستان، مشاغلی که در این حوزه نام برده شد با مسئله اشباع و رقابت روبه‌رو خواهند شد؛ بنابراین در نظر گرفتن نیاز و ظرفیت شهرستان و همچنین بازارهای هدف فروش در شهرستان‌های اطراف در زمینه راه‌اندازی این مشاغل مهم است.

 

· باغداری

باغداری یکی از حوزه‌های رایج در شهرستان مه ولات است. تولید اشتغال توسط رسته باغداری بسیار زیاد می‌باشد و به اقتصاد شهرستان و فضای کسب و کار رونق می‌بخشد. کشاورزی و از جمله باغبانی در توسعه ملی و افزایش رفاه عمومی، فقرزدایی، تنوع بخشیدن و پایدار کردن الگوی توسعه شهری، توزیع درآمد و عدالت اجتماعی موثر است. در یک نگاه کلی می توان گفت نقش کشاورزی و به خصوص باغداری در کاهش فقر بسیار چشمگیر بوده و در برقراری الگوی صحیح توسعه شهری مؤثر است و در صورت بی توجهی به این بخش، توسعه شهرنشینی، الگوی متمرکز و ناسالمی به خود می‌گیرد که پیدایش شهرهای بزرگ با هزینه زندگی بسیار بالا مثال بارز آن است.

شهرستان مه ولات از لحاظ تولید پسته در استان خراسان رضوی به عنوان قطب تولید این محصول محسوب می شود. بیشتر پسته تولید شده در این شهرستان به صورت خام به استان های اطراف و کشورهای اروپایی صادر می شود. با توجه به شرایط اقلیمی شهرستان و وجود آب های شور، تولید این محصول همچنان مزیت دارد.[10] اصولاً درخت پسته از ۷ تا ۹ سال پس از کاشت نهال و پیوند، شروع به تولید محصول می‌نماید. بهترین خاک برای کاشت درخت پسته، خاک لومی شنی است. کیفیت آب مصرفی برای آبیاری درخت پسته به گونه‌ای است که کاشت سایر محصولات کشاورزی با آن آب، غیر ممکن یا غیر اقتصادی است. شرایط مناسب آب و هوایی برای کاشت نهال پسته اقلیم گرم و خشک در تابستان (گرمای سوزان نباشد) و زمستان سرد و معتدل است. محصول پسته به لحاظ اهمیتی که اندام های مختلف درختان پسته از نظر خوراکی و صنعتی دارد همواره حائز اهمیت بوده و انسان همواره از میوه، پوست، هسته، برگ، ساقه و حتی صمغ آن بهره گرفته است.

از جمله تولیدات باغی در شهرستان می توان به انار و انگور اشاره کرد که با توجه به بازار مصرف خوب، همچنان قابلیت تولید بیشتر این مصحولات وجود دارد. محصول انار نیز برای مصارف تازه خوری، تولید رب و آب انار و نیز عرضه به بازار و همچنین در تولید داروهای تقویتی، صنایع آرایشی و بهداشتی استفاده می‌شود. نهال انار حداقل سه سال نیاز به رشد دارد و از سال چهارم شروع به باردهی می کند و بیش از 40 سال عمر مفید دارد. درخت انار در مقابل کم آبی مقاوم است اما میزان و نوع آب در کیفیت و کمیت میوه آن تاثیر مهمی دارد.

انگور از مهمترین محصولات باغی بوده که هم به لحاظ سطح زیر کشت و هم ارزش اقتصادی و تغذیه‌ای، مورد توجه کشاورزان و کارآفرینان است. تنوع رنگ، طعم و مزه، ارزش غذایی، خواص دارویی و وجود فرآورده‌‌های تبدیلی چون کشمش، شیره انگور، روغن هسته انگور، کنسانتره، آب انگور، سرکه و آبغوره، انگور را به یک میوه استثنایی و بی‌نظیر تبدیل کرده است. پرورش این محصول علاوه بر اشتغال‌زایی، یکی از محصولات سودآور است و می‌تواند در توسعه صادرات غیرنفتی در بخش کشاورزی، سهم به‌سزایی داشته باشد.

پرورش آلوئه ورا در شهرستان به هر دو صورت آزاد در مزارع و گلخانه ای تولید می شود، در واقع شرایط اقلیمی و خاکی شهرستان برای تولید این محصول بسیار مناسب است و در صورتی که فرآوری این محصول نیز در شهرستان انجام شود، پرورش آن بسیار سودده خواهد بود.[11] گونه های مختلف آلوئه ورا گیاهانی مقاوم به گرما، خشکی، بیماری‌ها، آفات و حتی شوری هستند. علت مقاومت زیاد آن ها ساختار مرفولوژیکی این گیاه است و بذر آن ها نیز در شرایط اقلیمی مناسب و در دمای 21 درجه سانتی گراد سبز می شود. البته این گیاهان به سرما بسیار حساس هستند به طوریکه در در دمای کمتر از 10 درجه سانتی گراد رشد آن ها متوقف می شود. آلوئه ورا به رطوبت بالا، آب ایستایی و آبیاری زیاد حساس است؛ از این رو آبیاری گیاهان باید زمانی انجام شود که خاک آن ها کاملا خشک شود. چنانچه این گیاه در مناطق گرم و خشک کاشته شود باید تحت آبیاری به موقع قرار بگیرد. آلوئه ورا را در هر نوع خاکی می توان کاشت ولی خاک های سبک که از زهکشی مناسبی برخوردار باشند برای کاشت این گیاه مناسب تر است.

میوه های هسته دار تولید شده در این شهرستان شامل گیلاس، آلو و زرد آلو است، که به دلیل بازار مصرف بهتر میوه های تازه خوری و فرآوری شده آلو و زرد آلو، مزیت احداث باغات این میوه ها از گیلاس بیشتر است.[12]میوه زردآلو دارای طبیعتی سرد و تر است که البته نوع شیرین آن خاصیت گرمتری دارد. ارتفاع درخت زردآلو به ۵ متر می‌رسد. این درخت دارای برگ‌های خزان کننده به شکل قلب نوک تیز و به رنگ سبز روشن مایل به زرد می‌باشد. این درخت در هوای معتدل گرم بهتر از نقاط دیگر رشد می‌کند و در نقاط سرد باید آن را رو به آفتاب کاشت. همچنین در زمین‌های قابل نفوذ و گرم، بهتر از زمین‌های رسی و مرطوب رشد کرده و محصول می‌دهد. درخت زردآلو در سال‌های اول رشد و به‌ خصوص در فصل رشد به آبیاری فراوان نیاز دارد. آلو میوه تک هسته‌ای از خانواده زردآلو و هلو، دارای طعم متغیر (از ترش تا شیرین) و رنگ‌هــای زرد، سبـز، قـرمـز و ارغوانـی است. درختان آلو به دماهای پایین در طول زمستان برای بر طرف شدن نیاز سرمایی و رفع خواب زمستانه خود نیاز دارند و در دامنه وسیعی از خاکها قابل کشت هستند. آلوها نسبت به سایر هسته‌داران خاک‌های سنگین و آبدار را بیشتر تحمل می‌کنند؛ از این‌رو کشت و توسعه باغات آلو نیز در صورت بازاریابی مناسب قابل پیشنهاد می‌باشد.

از دیگر فعالیت‌هایی که در این شهرستان قابلیت توسعه دارد، کاشت گل محمدی است. گل محمدی، گیاهی مقاوم به کم آبی، آفات و امراض است، که علاوه بر خواص درمانی، دارای مزیت‌های اقتصادی فراوانی مانند ارزش صادراتی، جذب گردشگر و اشتغال‌زایی است. غنچه خشک، مایع گلاب، روغن و اسانس، فرآورده‌های برگرفته از گل محمدی است که علاوه بر عرضه در بازارهای داخلی، قابلیت صادرات به کلیه کشورها را دارا می‌باشد؛ بنابراین توجه و تمرکز در این زمینه مزیت و جذابیت‌های اقتصادی قابل توجهی دارد.

در این شهرستان تولید صیفی‌جاتی نظیر خیار، گوجه فرنگی، بادمجان و فلفل دلمه‌ای در مزارع انجام می شود ولی به دلیل تولید محصول کمتر از گلخانه و استفاده و هدررفت بیشتر منابع آبی مورد استقبال نیست و به سمت این تولیدات تمایلی وجود ندارد. گلخانه‌های تولید صیفی‌جات می‌توانند راه‌حلی برای تولید صیفی‌جات بیشتر باشند. در واقع گلخانه محیطی است که به راحتی می توان در داخل آن شرایط محیطی را تحت کنترل درآورد و به سمت رشد مطلوب گیاه سوق داد. گلخانه‌ها که از نظر اندازه متغیرند گیاهان را از سرمای بیش از حد زمستان یا گرمای بیش از حد تابستان حفظ می‌کنند، در نتیجه تولید صیفی جات به صورت گلخانه ای برای شهرستان مزیت دارد.

پرورش قارچ در این شهرستان به صورت خانگی در حال انجام است. میزان مصرف قارچ در سال های اخیر رشد خوبی داشته و سرانه مصرف آن افزایش یافته است. مشتری داشتن این محصول از یک سو و غنی از پروتئین بودن آن از سوی دیگر، باعث شده که جایگزین مناسبی برای گوشت باشد و می‌توان با تبلیغ و معرفی این محصول، میزان مصرف را افزایش داد. پرورش قارچ از شغل‌هایی است که می‌توان با سرمایه اولیه کم و محیط کوچک شروع کرد. یک دوره کامل پرورش قارچ 60 روز طول می‌کشد که قابلیت کاهش به 35 روز را دارد. در نتیجه فعالیت در این حوزه سودآور و مقرون به صرفه خواهد بود.

باغات تولید توت سفید در چند روستای اطراف شهرستان مه ولات وجود دارد. درخت توت را به دو منظور پرورش می دهند: 1. استفاده از برگ های درخت برای تغذیه کرم ابریشم: برگ های این درختان در بهار برای تربیت کرم ابریشم و در پاییز به عنوان علوفه دام به مصرف می رسند. امروزه از بعضی واریته های توت در پاییز هم برای تربیت کرم ابریشم استفاده می کنند. درختان توت میوه دهنده را می توان با چند سال هرس قوی بدون میوه کرد. 2- استفاده از میوه درخت توت: میوه های توت را به صورت خام و تازه و یا به صورت خشک شده مصرف می کنند. میوه خشک را به عنوان آجیل شیرین و یا به جای قند چای می خورند. همچنین چوب درخت توت در مصارف مختلف نجّاری به ویژه تهیه تار استفاده می شود، در نتیجه فعالیت در حوزه احداث باغات توت دارای مزیت خواهد بود.

فعالیت در حوزه باغات تولید عناب، به صورت آزمایشی صورت گرفته است و محصول تولید شده دارای کیفیت بسیار بالایی است، در نتیجه شهرستان قابلیت احداث باغات عناب را دارد.[13] عناب میوه‌ای درختی است که از لحاظ شکل ظاهری شبیه به سنجد است. درخت عناب در مناطق کوهستانی ایران مانند خراسان یافت می‌شود؛ البته این بدین معنی نیست که در مکان های دیگر نمی‌توان عناب کاشت. در زمین‌های شور و کم آب نیز می‌توان اقدام به کشت و پرورش عناب کرد و همچنین در زمین‌هایی که شرایط دیم دارند نیز می‌توان باغ عناب احداث کرد. بهترین دما برای رشد عناب دمای بین 20 تا 25 درجه سلسیوس است که در این شرایط دمایی میوه تولید شده بهترین کیفیت را دارد.

طبق نظر کارشناسان احداث باغات زرشک، انجیر و بادام به دلیل بازار مصرف خوب در شهرستان، مزیت دارد.[14] نیاز آبی بسیار کم و سازگاری با محیط و استقامت در برابر گرما و خشک‌سالی از ویژگی‌های بارز گیاه انجیر محسوب می‌شود. ازآنجاکه باغ‌های انجیر معمولاً در دامنه‌های شیب‌دار احداث می‌گردند، احداث چنین باغ‌هایی علاوه بر ایجاد اشتغال و پوشش گیاهی مناسب برای منطقه و بیابان‌زدایی می‌تواند به کنترل سیلاب، جلوگیری از فرسایش خاک و استفاده بهینه از آب باران کمک کند. از درخت بادام به‌عنوان یک درخت مقاوم در برابر خشکی یاد می‌شود و در شرایطی که بی‌آبی وجود دارد، درخت بادام میوه خوبی می‌دهد و همچنین از لحاظ شرایط کاشت در زمین‌های آهکی هم تا حد زیادی مقاومت دارد. با توجه به موارد ذکر شده و ارزش افزوده خوبی که کاشت این محصول دارد، ایجاد باغات بادام، سوددهی خوبی را به همراه خواهد داشت. زرشک از جمله درختچه هاي مقاومي است که قابليت رشد و توليد در زمين هاي کم بازده با آب شور را داراست و توجه بيشتر به آن، ضمن بالا بردن ظرفيت توليد محصولات کشاورزي شهرستان، در حفاظت از خاک منطقه نيز مي تواند موثر باشد. مصرف زرشک به صورت تازه خوري به دليل مزه ترش آن معمول نيست. با تهيه فرآوردهای متنوع نظير مربا، مارمالاد، آبميوه، نوشابه، سس، ژله و... از زرشک ضمن جذب توليد مازاد بر مصرف و ايجاد ارزش افزوده، مي توان زرشک را هم به نام ايران به بازارهاي بين المللي معرفي نمود.

 

· دامداری

دامداری به عنوان یکی از حوزه‌های مهم مرتبط با تولیدات بخش کشاورزی و به عنوان یکی از پایه های اقتصادی، در سطح گسترده‌ای در شهرستان مه ولات انجام می‌شود و در نتیجه انجام این حرفه، سود و منفعت اقتصادی خوبی هم کسب شده است. از آن جایی که حوزه دامداری با یکی از مهمترین نیازهای انسان، یعنی نیاز به منابع غذایی و خصوصاً منابع پروتئینی مرتبط می‌باشد، توجه به آن امری ضروری است. فعالیت در این حوزه شغلی و افزایش بهره‌وری در آن، می‌تواند از راهکارهای افزایش اشتغال‌زایی باشد و عاملی برای توسعه صنایع غذایی، تبدیلی و تکمیلی محسوب شود. دامداری در شهرستان مه ولات، بیشتر معطوف به پرورش و نگهداری از دام‌های سبک بوده و این فعالیت به هر دو صورت سنتی و نیمه صنعتی انجام می‌شود. گوسفندهای پرورش داده شده در این شهرستان از نژادهای کردی، افشاری و بلوچی هستند؛ لذا پرورش این دام‌های سبک برای شهرستان دارای مزیت بوده و می‌توان در این زمینه ها به دلیل وجود مراتع کافی، فعالیت کرد و همه این موارد دارای مزیت یکسانی هستند.[15] نژاد گوسفند بلوچی در سراسر کشور خصوصاً بخش شرقی کشور پراکنده است و پرجمعیت‌ترین گوسفند کشور می‌باشد که 10‌درصد از جمعیت گوسفندی کشور را شکل می‌دهد و دارای صفت برجسته‌ای از جمله تولید پشم مرغوب که مناسب برای قالی‌بافی بوده و این نژاد توان مقاومت بالا در برابر تنش‌های گرمایی و کمبودات مواد غذایی و همچنین با مساعد شدن محیط دوقلوزایی نزدیک به 25‌ درصد دارد. گوسفند افشاری یکی از نژادهای بسیار مهم در سیستم پرورش داشتی بوده که بومی استان زنجان است. این نژاد به آب و هوای سرد عادت داشته و دارای جثه‌ای بزرگ است. سرعت رشد و تولید شیر بالا و پر چرب و بهترین گوشت قرمز (که باعث‌ شده است که جزء گوسفندان دو منظوره گوشتی – شیری قرار بگیرد)، بهبود کمی و کیفی پشم گوسفند، سازگاری و عادت‌پذیری با شرایط آب و هوایی مناطق سردسیر، قدرت راهپیمایی و کوه‌پیمایی خوب، توان چند قلوزایی، مقاومت در برابر امراض و بیماری‌ها و بالا بودن ضریب تبدیل غذایی و داشتن بازده اقتصادی مطلوب از جمله مزایای پر سود حاصل از پرورش گوسفند افشاری است. رنگ بدن گوسفندان کردی سفید مایل به شکری است. این گوسفند از بهترین نوع دام های گوشتی محسوب می شود و به میزان زیادی در شهرستان پرورش داده می شود.

همچنین در اولویت های پایین تر، پرورش بزهای بومی و سانن نیز در شهرستان انجام می شود. پرورش این دام های سبک بیشتر برای تولید شیر است.[16] به طورکلی بز به‌عنوان یک حیوان اهلی نشخوارکننده جهت تولید شیر و گوشت در مناطق مختلف دنیا پرورش داده می‌شود. جثه کوچک، کم توقع بودن و مقاومت در برابر بیماری‌ها و شرایط سخت محیطی، باعث شده تا بز به‌عنوان حیوانی محبوب در بین دامداران تلقی شود. در نقاط مختلف از این حیوان علاوه بر تولید شیر و گوشت، جهت تولید پوست و الیاف مویی نیز استفاده می‌شود.

بز سانن یکی از نژادهای شیری می باشد. نرخ تبدیل مواد خوراکی به شیر در بزهای سانن بالاتر می‌باشد که این امر موجب افزایش بازدهی بز سانن از خوراک مصرف شده توسط آن می‌شود. کسب و کار پرورش بز سانن موجب اشتغال‌زایی و رغبت بیشتر جوانان به امر دام‌پروری می‌شود. هر کیلوگرم شیر بز با قیمت بیشتری نسبت به شیر گاو فروخته می‌شود و در نقاط مختلف کشور طرفداران خاص خود را دارد.

در شهرستان مه ولات فعالیت در حوزه پرورش دام های سنگین به صورت صنعتی انجام می شود و تعداد واحدهای پررش دهنده گاوهای شیری از گوشتی بیشتر است. در این شهرستان گاوهای بومی و هلشتاین پرورش داده می شوند که هر دو مورد نام برده شده دارای مزیت یکسانی برای پرورش و تولید اقتصادی هستند.[17]گاو هلشتاین که به نام هولشتاین نیز شناخته می شود جزء سنگین وزن ترین گاوهای شیری است. این نژاد که از نظر تولید شیر بهترین نژاد در میان گاوهای شیری است حدوداً ۷۲۴۰ لیتر شیر در سال تولید می‌کند. درصد چربی این شیر 65/3 درصد  و درصد پروتئین آن ۳ درصد است. امروزه با توجه به رشد جمعیت کشور و نیاز روز افزون جامعه به گوشت و مواد گوشتی و نقش مهم این محصولات در تامین پروتئین و غذای افراد جامعه، پرورش دام های پر بازده به منظور افزایش تولید و خودکفایی غذایی کشور، امری لازم و ضروری است.

گاوهای بومی ایران به لحاظ تنوع و اختلاف ژنتیکی، ویژگی های خاص نژادی و مقاومت های طبیعی ایجاد شده در آن ها طی قرن ها زیست در شرایط سخت محیطی و آب و هوایی مختلف به عنوان یک منبع عظیم تولید شیر و گوشت می تواند نقش موثر در تامین مواد پروتئین حیوانی و اقتصاد جامعه ایفا نماید.

زنبورداری در شهرستان مه ولات به صورت کوچرو انجام می شود، در واقع در فصل های بسیار گرم، کندوها به بخش های شمالی استان و کشور برده می شوند، از این رو تعداد فعالان در حوزه زنبورداری کم است، اما می توان با ایجاد اتحادیه ای برای زنبورداران، این فعالیت را رونق بخشید.[18] باردهی گل ها و میوه ها با گرده افشانی توسط زنبور عسل افزایش می یابد. این مسئله باعث شده ارزش اقتصادی پرورش زنبور عسل بسیار بیشتر از ارزش ریالی حاصل از تولید عسل باشد. در طی فرآیند پرورش و نگهداری زنبورعسل، با ازدیاد کندوها می توان به فروش کندو نیز فکر کرد و به سود خوبی دست یافت. در مناطق گرمسیری از هر کندو یک بچه کندو گرفته می شود. در ضمن محصول مزرعه پرورش زنبور عسل صرفاً کندو و عسل نیست؛ بلکه موم، زهر و ژل آن نیز قابل فروش است.

به منظور تامین نیاز گوشت در شهرستان، واحدی برای پرواربندی گوساله ایجاد شده است و عملکرد خوبی نیز داشته است، در نتیجه فعالیت در این حوزه می تواند سوددهی لازم را ایجاد و نیاز شهرستان به گوشت قرمز را رفع نماید. حدود نیمی از گوشت قرمز کشور توسط گاوهای پروار شده تأمین می‌شود؛ بنابراین این بخش از دامپروری و دامداری دارای ظرفیت زیادی برای توسعه و پیشرفت دارد. در پرواربندی علمی و صنعتی از دام‌های نر جوان نژادهای گوشتی استفاده می‌شود. استفاده از ظرفیت ژنتیکی دام‌های گوشتی و کاهش کشتار دام‌های شیری و مولد از دیگر محاسن پرواربندی با روش‌های نوین است. پرواربندی گوساله با روش‌های علمی و نوین سبب کاهش دوره پرواربندی، کاهش هزینه تولید گوشت و جلوگیری از تخریب مراتع می‌شود.

یكي از قديمي‌ترين مشاغل در شهرستان مه ولات نوغانداري يا پرورش كرم ابريشم به منظور توليد پيله است و با توجه به بازار فروش خوب ابریشم های تولید شده در کشورهای اطراف این فعالیت همچنان برای شهرستان دارای مزیت خواهد بود[19]. اين رشته كشاورزي بر پايه تبديل برگ توت به ليف (نخ) و ايجاد ارزش افزوده از يك ماده ارزان به محصول پر ارزش استوار است. كرم ابريشم درخت توت، حشره‌اي است كه چهار مرحله رشد و تكامل (تخم، لارو، شفيره و پروانه) را در يك نسل دارا مي‌باشد. زمان مناسب براي شروع پرورش كرم ابريشم در فصل بهار هنگامي است كه هر جوانه برگي، داراي حداقل 5 الي 6 برگ كاملاً باز شده داشته باشد. چنانچه ديرتر اقدام به پرورش گردد ميزان برداشت برگ به‌منظور پرورش كرم در تابستان و پائيز كاهش مي يابد. درجه حرارت مناسب و قابل رشد براي كرم ابريشم 40-15 درجه سلسیوس است. در اين محدوده حرارتي، دمای مناسبي كه كرم قادر به رشد مي‌باشد از 30 –20 درجه سلسیوس است و چنانچه ميزان حرارت از 30 درجه سلسیوس بالاتر رود موجب كوتاه شدن دوره رشد كرم و اگر از 15 درجه سلسیوس پایين‌تر باشد موجب تاخير در رشد آن و در نتيجه وارد آمدن لطماتي به آن مي‌گردد.

از جمله فعالیت های پیشنهاد شده در این شهرستان با توجه به وجود بخشهای کویری، می توان به پرورش شتر اشاره کرد.[20] پرورش شتر نسبت به سایر دام ها مزیت‌هایی مانند قابلیت سازگاری با شرایط سخت محیطی مناطق خشک و نیمه خشک، تحمل گرما، کم آبی و کیفیت پایین علوفه و مقاومت نسبی در مقابل امراض و عوامل بیماری زا دارد. همچنین شتر در مقایسه با سایر دام های اهلی علوفه را با قابلیت هضم بالا و بازده بیشتری استفاده می نماید و قادر است از انواع خاص گیاهان مرتعی (خشبی و خاردار و تیغ دار) به میزانی استفاده نماید که سایر دام ها قادر به استفاده از آن نیستند. از دیگر فواید پرورش شتر، حداقلِ نیاز به تاسیسات، تجهیزات و امکانات پرورش و نگهداری و در نتیجه کمترین نیاز به سرمایه گذاری سنگین را در مقایسه با سایر دام‌ها دارد. گوشت شتر منبع بسیار خوبی برای بسیاری از مواد غذایی مهم و مورد نیاز بدن می‌ باشد.

 

· زراعت

فعالیت‌های زراعی شهرستان به دلیل رونق و استقبال خوب از حوزه باغداری، دامداری و طیور به میزان کمتری انجام شده است. از جمله محصولات عمده تولید شده در شهرستان مه ولات می‌توان به زعفران و گیاهان دارویی اشاره کرد.[21]

ایران در مجموع با تولید ۱۵۰۰–۱۷۰۰ تن زعفران بزرگترین کشور تولیدکننده زعفران در جهان محسوب می‌شود و استان خراسان رضوی بیشترین مقدار زعفران تولیدی کشور را دارا می‌باشد. در شهرستان مه ولات سالانه به میزان زیادی زعفران خشک تولید می شود و در داخل کشور مورد استفاده قرار می گیرد.[22] مقاومت زعفران در برابر سرما زیاد بوده و به آب کمی نیاز دارد. زعفران به علت داشتن رنگ زیبا، عطر و طعم بسیار مطبوع، در صنایع غذایی کاربرد دارد. دمنوش زعفران آرام بخش بوده و استرس و نگرانی را برطرف می کند. کسب و کار کشت زعفران به علت خاصیت ضد سرطانی این گیاه اهمیت دو چندان پیدا می‌کند؛ لذا فعالیت بیشتر در این بخش میزان سودآوری و  اشتغال را افزایش خواهد داد. 

در شهرستان مه ولات به دلیل ظرفیت‌های موجود، گیاهان دارویی به صورت خودرو به میزان زیادی روییده می شوند و علاوه بر آن کشت گیاهان دارویی نظیر زیره سبز، آویشن و گل گاو زبان نیز در چند سال اخیر انجام شده و مزیت افزایش تولید دارند. البته تولید زیره به دلیل سازگاری بیشتر با شرایط اقلیمی و  مصرف بالاتر در شهرستان و استان خراسان رضوی، اولویت بالاتری نسبت به سایرین دارد.[23] زیره سبز گیاهی یک ساله، علفی، تا ارتفاع 60 سانتیمتر و در ماه‌های اردیبهشت و خرداد ظاهر می‌شود. زیره سبز گیاهی اصالتاً مدیترانه‌ای بوده که در طول رویش به حرارت و نور کافی نیاز دارد و مقدار اسانس آن در مناطق گرم و با نور فراوان بیشتر از مناطق دیگر است. زیره در مرحله گلدهی و تشکیل میوه به رطوبت کمتری نیاز دارد. این گیاه به کم آبی مقاومت خوبی داشته و می‌توان آن را به صورت دیم نیز کشت نمود.

آویشن یک گیاه همیشه سبز است که با گل های سفید، صورتی و بنفش شکوفه می کند. آویشن به سرعت در مناطق آفتابی که خاک آن به خوبی زِهکِشی شده باشد رشد می کند. کشت گاوزبان در دو فصل پاییز و بهار انجام می‌شود و بهترین روش کاشت بذر در فصل پاییز است. گیاه گل گاو زبان به عنوان یکی از غنی‌ترین منابع اسیدهای چرب اصلی بشمار می‌رود. البته به دلیل این‌که این گیاه در بعضی مناطق به صورت خودرو نیز رشد می‌کند و بخشی از نیاز مردم را رفع می‌نماید، باید برای این محصول حتماً بازار فروش مناسب یافت شود؛ لذا توسعه کشت و کار آن در صورت بازاریابی یا ایجاد بازارهای جدید، پیشنهاد می شود.

کشت گندم، جو و حبوبات در شهرستان برای رفع نیاز مردم انجام می شود و با توجه به بازار مصرف مناسب، کشت بیشتر این محصولات مزیت دارد. در میان محصولات کشاورزی، کاشت گندم نسبت به بقیه محصولات آسان‌تر است. گندم در بازه زمانی حدوداً هشت ماهه به ثمر نشسته و به مرحله سوددهی می‌رسد. کود شیمیایی و بذر نیز به شکل یارانه‌ای در اختیار کشاورزان قرار می گیرد؛ بنابراین گسترش تولید گندم از طریق افزایش سطح زیر کشت، ارزش افزوده زیادی را به دنبال دارد. جو نیز از دیرباز در تغذیه دام جایگاه ویژه داشته و به صورت دانه و علوفه سبز مورد استفاده قرار می‌گیرد.

حبوبات تولید شده در این شهرستان شامل نخود و عدس بوده که به صورت آبی زراعت می‌شوند. این محصولات فیبر بالایی دارند و در چند سال اخیر نیز به میزان بیشتری در غذاها مورد استفاده قرار می‌گیرند. همچنین می‌توان آن‌ها را در تناوب با گندم و جو قرار داد و بخشی از نیتروژن مورد نیاز خاک را تامین کرد و از کاه تولید شده آن‌ها برای خوراک دام و طیور بهره برد؛ از این‌رو کشت این محصولات برای شهرستان مزیت دارد.

کشت کلزا و کنجد نیز در چند سال اخیر در شهرستان مه ولات در دستور کار قرار گرفته است و به دلیل فروش تضمینی این محصول، تمایل کشاورزان به کشت آنها در شهرستان روز به روز بیشتر می‌شود. کشت کلزا باعث از بین رفتن چرخه زندگی آفات، بیماری ها و علف های هرز گردیده و با کاهش جمعیت آنها موجب صرفه جویی در مصرف سموم و کاهش آلودگی های زیست محیطی می گردد. با توجه به آنکه زمان کشت کلزا در فصل پاییز است، نیاز گیاه به آب کم می‌باشد و با استفاده از نزولات جوی می توان به کشت آن اقدام نمود. کلزا با تولید مقادیر قابل توجهی علوفه می تواند در تغذیه دام های منطقه نقش موثری داشته باشد. همچنین برگرداندن بقایای کلزا به خاک باعث افزایش حاصلخیزی خاک و بهبود ساختمان خاک خواهد شد. کشت کلزا به عنوان یک دانه روغنی بسیار مهم در تولید محصولات حوزه صنایع غذایی و یا تولید انواع نهاده‌های خوراکی دام و طیور متداول است. روغن کلزا از جمله مشتقات این گیاه است که به دلیل سالم بودن مورد استقبال قرار گرفته است. بررسی‌ها نشان می‌دهد که دانه کلزا 40-30 درصد روغن و کنجاله‌اش نیز50-40 درصد پروتئین دارد.

کاشت کنجد به دلیل سازگاری محیطی، بازدهی بالا، مفید بودن برای خاک، نیاز به سرمایه اولیه کم و بازاریابی آسان، گزینه شغلی مناسبی است. کنجد از آن دسته گیاهان محسوب می شود که با هر بار کشت و پرورش، محصول و بار قابل توجهی را به ارمغان می آورد. یکی دیگر از مزایای کاشت کنجد، صرفه جویی در منابع آب است. این گیاه قادر است تا با جذب رطوبت باقیمانده در خاک رشد کند. همین امر موجب سازگاری کنجد با آب و هوای گرم می شود. ریشه های کنجد در بهبود ساختمان خاک و افزایش نفوذ پذیری آن نقش موثری داشته و به عنوان یکی از گیاهان مناسب برای تناوب‌های زراعی در نظر گرفته می شود. همچنین در بعضی از مناطق این گیاه به عنوان کود سبز کاشته می شود. کنجد در روغن کشی (کنجد و ارده)، نانوایی و آجیل فروشی ها، تهیه عطرها، به عنوان حلال در داروسازی و... مورد استفاده قرار می‌گیرد. صادرات فرآورده های کنجد، می تواند هدف تولید انبوه کشاورزان باشد؛ از همین رو نگرانی ها برای بازاریابی این محصول نسبت به سایر محصولات کاهش پیدا می کند.

کشت پنبه در گذشته به میزان زیادی در شهرستان انجام می شده است، اما در حال حاضر به دلیل عدم وجود بازار فروش مناسب برای این محصول رغبتی برای تولید آن توسط کشاورزان وجود ندارد و تولید آن در شهرستان کاهش یافته است. در صورتی که بازار فروش کافی و شرایط مناسب از لحاظ تامین آب برای این گیاه فراهم شود، توانایی کشت بیشتر این محصول در شهرستان وجود دارد.[24] این محصول به ‌صورت گیاهی یک‌ساله مورد زراعت قرار می‌گیرد. بسته به شرایط آب و هوایی، در اکثر ارقام معمولاً 35 تا 45 روز بعد از سبز شدن پنبه، در هر شاخه به‌طور متوسط 5 تا 6 گل ظاهر می‌شود. این گیاه گرمادوست بوده و رشد و نمو آن بستگی زیادی به دما دارد و هرگز نباید با یخبندان و سرمای شدید در دوران رشد مواجه گردد. البته این گیاه به شوری مقاوم است و در اغلب خاک‌های زراعی می‌توان آن را کشت نمود، اما خاک‌های رسوبی و جلگه‌ای عمیق با مواد آلی کافی و زهکشی طبیعی مناسب‌تر هستند.

از جمله محصولاتی که در سال‌های اخیر در شهرستان مه ولات کشت شده‌اند و توجه کشاورزان را به دلیل میزان استفاده در خوراک دام به خود جلب کرده‌اند می‌توان به ذرت علوفه‌ای و یونجه اشاره کرد. بازار مصرف خوب این محصولات باعث شده تا کشت و زراعت آن برای شهرستان مزیت داشته باشد. البته این محصول آب زیادی مصرف می کند و به دلیل کم آبی موجود در شهرستان فعالیت بیشتر در این حوزه منوط به اصلاح الگوی آبیاری و استفاده از روش آبیاری قطره‌ای است.[25] کاشت ذرت در خاک هایی که دارای عمق کافی، نرم و قابل نفوذ باشند امکان پذیر است، همچنین لازم است تهویه در خاک به خوبی انجام شود و خاک از نظر آهک و هوموس غنی و حرارت کافی داشته باشد. زمین های خیلی سبک و خیلی سنگین برای کاشت ذرت مناسب نیستند. ذرت بر خلاف گندم و جو احتیاج به گرما و حرارت زیاد خورشید دارد. مناطقی که تابستان گرم و تابش نور خورشید کافی و پاییز خشک دارند بهترین عملکرد را از نقطه نظر تولید دانه دارند.

در میان گیاهان علوفه ای، یونجه به دلیل ارزش غذایی بالا و عملکرد خوب از اهمیت خاصی برخوردار است. همچنین به علت وجود باکتریهای ریزوبیوم در ریشه های خود قادر به تثبیت ازت هوا بوده که این ازت برای کشت بعدی قابل استفاده است و می توان حداقل تا ۳ سال محصول برداشت نمود؛ بنابراین توسعه این کشت توجیه اقتصادی دارد. با کشت یونجه امکان تامین بخشی از علوفه مورد نیاز دام، فراهم می‌شود که علاوه بر ایجاد اشتغال مولد و حصول درآمد مناسب برای زارعین، در استفاده بهینه از ظرفیت های پرورش دام کشور نیز موثر بوده و موجب کاهش وابستگی به خارج از کشور در زمینه پروتئین دامی می گردد.

 

· طیور

پرورش طیور یکی از مشاغل سخت و پرکاری است که به دلیل نیاز جامعه به منابع غذایی، از اهمیت بالایی برخوردار است و سود سرشاری دارد. عمده پرورش طیور در این شهرستان به مرغ های گوشتی و تخم گذار اختصاص دارد و با توجه به نیاز شهرستان به استفاده از گوشت سفید و تخم مرغ، فعالیت در حوزه پرورش هر دو نوع طیور نام برده شده دارای مزیت است.[26]

پرورش مرغ تخمگذار علاوه بر اینکه به تامین منابع غذایی طبیعی و رونق تولید کمک می کند نقش به‌سزایی در امر اشتغالزایی، بهبود وضع اقتصادی و خودکفایی در تولید محصول ارگانیک و طبیعی ایفا می‌کند. در صورتی که شخص بخواهد مشغول به پرورش مرغ تخم‌گذار به صورت محدود شود نیاز به تکنولوژی پرهزینه‌ای ندارد و با بهره گیری از امکانات کم و موجود در روستا یا محل زندگی خود می تواند شرایط اجرای طرح را فراهم کند. با افزایش روزافزون جمعیت در راستای تامین نیازهای مردم، ایجاب می‌کند در زمینه تولید گوشت سفید و پرورش مرغ گوشتی فعالیت کرد. ارزش غذایی بالای گوشت طیور، کم بودن افت پس از کشتار، سالم و بهداشتی بودن گوشت طیور، قابلیت هضم و جذب بالا، سرعت رشد سریع، صرفه جویی در جایگاه و زمین و برگشت سریع سرمایه از فواید پرورش مرغ گوشتی است. بدیهی است گوشت مرغ به سبب مزیتهای فراوانی که دارد به عنوان منابع تامین پروتئین می تواند در کشور مطرح و نیاز عمومی را در این زمینه مرتفع نماید.

همچنین می توان برای تامین نیاز شهرستان از پرورش مرغ های بومی نیز استفاده کرد. این فعالیت را می توان به صورت خانگی یا در واحدهای نیمه صنعتی کوچک نیز انجام داد. یکی از دلایل استقبال از پرورش مرغ بومی، سوددهی بسیار خوب پرورش مرغ بومی یا محلی است. مرغ بومی یا همان مرغ های محلی ایران، نوعی نژاد بسیار مقاوم به شمار می آیند که در مقابل بیماری ها، گرما و سرما تحمل بالایی دارند و این مزیت باعث می شود که ایجاد واحدهای تولیدی مرغ بومی برای تولید کنندگان سوددهی داشته باشد. یکی دیگر از مزیت های پرورش مرغ بومی این است که این کار نیاز به تجهیزات ندارد. هر چند اگر در پرورش مرغ بومی یا همان مرغ محلی از تجهیزات مدرن استفاده شود، سود بیشتری نصیب پرورش دهنده می شود. منظور از تجهیزات مواردی مانند آبخوری، دان خوری، لانه تخم گذاری و... است.

پرورش شتر مرغ در شهرستان مه ولات به صورت سنتی و نیمه صنعتی انجام می شود و شرایط اقلیمی و بازار فروش خوب برای این پرنده باعث شده تا متقاضیان بیشتری برای پرورش شتر مرغ در شهرستان وجود داشته باشد و پرورش آن دارای مزیت خوبی باشد.[27] کسب و کار در زمینه پرورش شترمرغ پرواری در کشور ما قابلیت و استعداد پیشرفت فراوانی دارد؛ زیرا کشور ما چهار فصل بوده و شرایط طبیعی پرورش شترمرغ در بسیاری از مناطق ایران فراهم است. شترمرغ در گروه پرندگان طبقه بندی شده و گوشت آن جزء گوشت‌های قرمز محسوب می‌شود که نسبت به دیگر گوشت‌های قرمز کم چرب‌تر و سالم‌تر است به طوری که ۹۰ درصد از آن قابلیت هضم داشته و بعد از گوشت ماهی در رتبه دوم قرار دارد.

پرورش کبک، بلدرچین و بوقلمون از جمله مواردی است که در شهرستان قابلیت انجام دارد، اما به دلیل بازار فروش بهتر برای بوقلمون، مزیت بالاتری نسبت به کبک و بلدرچین برای پرورش دارد.[28] در طي چند دهه گذشته توجه به بوقلمون و محصولات آن موجب شده تا پرورش آن به صورت صنعتي در ايران و جهان آغاز و طي چند سال اخير نيز به مرز قابل قبولی برسد تا جایي که امروزه شاهد افزايش روز افزون مصرف گوشت و ساير فرآورده هاي آن در سراسر جهان هستيم. از امتيازات گوشت بوقلمون وجود هر دو نوع گوشت سفيد و قرمز در يک لاشه است. گوشت سفيد 65 درصد و گوشت قرمز 35 درصد از وزن يک لاشه 8 کيلوگرمی بوقلمون را تشکيل مي دهد. تولید بوقلمون گوشتی به دلیل به صرفه بودن تولید، در دسترس بودن نهاده‌های مصرفی بوقلمون، نیاز بازار داخلی و نیز امکان انجام صادرات به کشورهای منطقه حائز اهمیت است.

بلدرچین پرنده ای با جثه کوچک است که در برابر بسیاری از بیماری ها مقاوم است. پرورش بلدرچین به دلیل هزینه های جاری پایین، اشباع نبودن بازار فروش، کوتاه بودن دوره پرورش (40 روز) و عدم پرورش انحصاری توسط شرکت های بزرگ دارای مزیت است.

کبک پرنده‌ای است وحشی، که در کوهستان‌ها زندگی می‌کند. این پرنده از قدرت پرواز کمی برخوردار بوده و در دنیا گونه‌های متعددی از آن وجود دارد. محصولات کبک نسبت به دیگر طیور به دلیل طعم و کیفیت مناسب قیمتی بیشتر و مشتریان خاص خود را دارند و از جهت دیگر به دلیل مقاومت نسبتاً بالای این پرنده در مقابل بیماری‌ها، تلفات آن نسبت به دیگر پرندگان کمتر است. همچنین می‌توان به بازار جوجه و تخم کبک اشاره نمود که قابلیت تولید و عرضه بیشتر را دارد و از نظر صادرات در برخی از استان ها (مانند خراسان جنوبی) در وضعیت مناسبی قرار دارد. همچنین با پرورش کبک به‌صورت صنعتی می‌توان بخشی از نیاز کشور در حوزه گوشت را تأمین کرد و از میزان واردات به داخل کشور کاست.

 

· صنعت

صنعت و فعالیت‌های صنعتی شهرستان مه ولات به دلیل تازه تاسیس بودن شهرک صنعتی و اهمیت و رونق بیشتر فعالیت‌های حوزه کشاورزی و دامداری، به میزان کمتری توسعه و گسترش یافته است. در این شهرستان معادن شن، سنگ گچ، کائولن و آهک وجود دارد که به جز استخراج از معادن شن از سایر معادن استخراجی صورت نمی گیرد. [29]

در شهرستان مه ولات واحدهای شن شویی و تولید شن وجود دارد و این فعالیت ها انجام می شود؛ ولی با توجه به اینکه مصالح ساختمانی قابلیت تولید دارد و همچنین می توان مواد اولیه را از شهرستان ها و استان های دیگر تامین کرد؛ بنابراین احداث واحدهای شن شویی و تولید مصالح ساختمانی نظیر شن، ماسه و سیمان دارای مزیت است و می توان در این حوزه ها فعالیت کرد.

همچنین فعالیت در حوزه ی ساخت ادوات کشاورزی و تاسیسات فلزی گلخانه ای مزیت دارد؛ زیرا مواد اولیه برای این صنعت از داخل شهرستان و همچنین استان های دیگر تامین می شود و مشکلی از این حیث وجود ندارد.[30]

با توجه به تولید پسته و نیاز به بسته بندی این محصول، احداث واحدی برای تولید کارتن می تواند از واردات این محصول جلوگیری کرده و نیاز شهرستان را رفع نماید.

طبق نظر کارشناسان احداث واحدی در شهرستان برای تولید لوله های پلی اتیلنی و پولیکا به دلیل تامین نیاز استان و کشور، مزیت دارد. پلاستیک‌ ها به طور کلی بر اساس رفتارشان به دو دسته کلی ترموست‌ ها و ترموپلاستیک‌ ها طبقه‌ بندی می‌ شوند. ترموپلاستیک‌ ها در دمای معمولی به شکل جامد هستند و افزایش دما موجب نرم شدن و شکل گرفتن آن‌ها می‌ شود. ترموپلاستیک‌ ها در تولید لوله‌ ها و اتصالات پلاستیکی نقش مهمی دارند. از مهمترین ترموپلاستیک‌ های به کار رفته در ساخت لوله‌ های پلاستیکی می‌ توان به pvc، پلی اتیلن و پلی پروپیلن اشاره کرد. امروزه لوله‌ های پلاستیکی کاربردهای فراوانی در ساختمان‌ سازی و تاسیسات صنعتی دارند و هر روز به کاربردها و تنوع آن‌ ها افزوده می‌ شود؛ از این رو، شرکت‌ های مختلف اقدام به تولید و توزیع انواع مختلف لوله‌ های پلیمری و پلاستیکی کرده‌ اند. پلاستیک‌ ها مواد مصنوعی و ساخته دسته انسان هستند که از پلیمرهای آلی تشکیل می‌ شوند و دارای تنوع فراوانی هستند.

واحدهای صنعتی فعال این شهرستان شامل جوراب بافی، تولید ادوات کشاورزی، سبدهای پلاستیکی، سم و کود شیمیایی شیمی گل، شن شویی و تولید بتن می شوند.[31]

 

· شیلات

پرورش ماهی در شهرستان مه ولات انجام می‌شود اما به دلیل کمبود حوزه‌های آبی این فعالیت به صورت محدود در شهرستان کار شده و اگر کسی به دنبال راه‌اندازی این کسب و کار به صورت حرفه‌ای باشد در شهرستان‌های پرآب بایستی اقدام به فعالیت کند.[32] با این حال از جمله ماهیان پرورشی این شهرستان می توان به قزل آلا و کپور اشاره کرد. برای پرورش بیشتر این ماهیان می‌توان از استخرهای دو منظوره استفاده کرد. از آب این استخرها برای آبیاری باغات و مزارع می‌توان بهره گرفت و بخشی از نیاز خاک به نیتروژن را نیز تامین کرد.

ماهی قزل آلا یکی از معروف‌ترین گونه‌های ماهیان سردآبی است. ماهیان سردآبی در محدوده دمایی 18-12 درجه سلسیوس بهترین رشد را دارند. قزل آلا یکی از منابع خوب آهن است که در خونسازی و همچنین در حفظ مقاومت بدن در برابر انواع میکروب‌ها نقش مهمی بر عهده دارد. بزرگ‌ترین خانواده ماهيان آب شيرين و البته گرم، کپورماهیان هستند که دارای 200 جنس می‌باشند. ماهیان گرمابی در محدوده دمایی 27-20 درجه سلسیوس بهترین رشد را دارند. این ماهی در مقایسه با سایر گونه‌های پرورشی در آب‌های گرم و معتدل، ارزشمندترین ماهی از لحاظ اقتصادی است و نیز ارزش‌های تغذیه‌ای فراوانی دارد؛ ازاین‌رو آموزش توسعه پرورش این ماهی می‌تواند در راستای تأمین غذا و نیز افزایش سطح معیشتی مردم مؤثر باشد.

طبق نظر کارشناسان پرورش ماهیان زینتی و تیلاپیا نیز در شهرستان مزیت دارد. شاید سال‌ها قبل نگهداری و پرورش انواع ماهیان زینتی، موضوع چندان با اهمیت و سودآوری نبود و تنها عده‌ی معدودی در خانه‌های خود، آكواريوم و ماهی زینتی نگهداری می‌کردند. اما در سال‌های اخیر، با توجه به رواج آپارتمان‌نشینی و دور افتادن انسان از طبیعت، شرایط به‌گونه‌ای رقم خورده است که بازار ماهیان زینتی رونق قابل توجهی گرفته و زمینه‌ساز ایجاد مشاغل مختلف شده است؛ به‌طوری‌که شاهد آن هستیم در بسیاری از شهرها، چندین مغازه به خرید و فروش این آبزیان مشغول هستند. در این کسب و کار میزان سودی که به دست می‌آید، نسبت به سرمایه‌ای که در ابتدا گذاشته می‌شود، زیاد است. پرورش ماهیان زینتی نیاز به آب کمتری دارد و از آب‌های شهری نیز می‌توان برای تولید و سودآوری مناسب استفاده کرد.

تیلاپیا نام عمومی اعضاء خانواده ماهیان سیچلایده با بیش از 100 گونه مختلف است که بومی آفریقا و خاورمیانه هستند و این ماهی در سال‌های اخیر به کشورهای مختلف از جمله ایران وارد شده است. از اهداف توسعه تکثیر و پرورش ماهی تیلاپیا در کشور، افزایش تولید داخلی، خودکفایی، توسعه پایدار و ایجاد اشتغال است. با توجه به ویژگی‌های برتر ماهی تیلاپیا از جمله رژیم غذایی مناسب (که غالباً گیاهخوار، پوده‌خوار و پلانکتون خوار است)، سازگاری خیلی بالا با اکوسیستم‌های مختلف و مقاومت بالا در برابر بیماری‌ها، می‌تواند به‌عنوان گونه‌ای توجیه‌پذیر، برای ایجاد اشتغال محسوب شود. تراکم‌پذیری و دوره زمانی کم برای پرورش ماهی تیلاپیا از دیگر مزیت‌های اقتصادی این ‌گونه است. برای پرورش این ماهی باید استان های مربوطه مجوز داشته باشند. در حال حاضر بیشتر پرورش این ماهی برای کاهش واردات آن است که در صورت افزایش تولید و خودکفایی می توان روی صادرات آن نیز حساب باز کرد. می توان در این منطقه به منظور پرورش این ماهی از استخرهای دومنظوره کشاورزی نیز با هدف مدیریت منابع آبی استفاده نمود، یعنی می‌توان آب را پس از پرورش ماهی به سمت باغات و زمین های کشاورزی هدایت کرد تا هم با تولید ماهی سودآوری کرده و هم آب را از کود غنی کرد.

 

· خدمات

شهرستان مه ولات از لحاظ جاذبه های تاریخی و طبیعی غنی است که از جمله آن می توان به آب انبار همت آباد، آرامگاه ابو سعید ابوالخیر، خانه اعتمدی، روستای تاریخی قلعه چوق و... اشاره کرد. از لحاظ فعالیت های حوزه گردشگری و خدمات رفاهی و تفریحی این شهرستان دچار ضعف هایی است و احداث واحدهایی نظیر اقامتگاه بومگردی، مجتمع رفاهی-خدماتی، مجتمع تفریحی-سرگرمی و شهربازی می تواند علاوه بر رونق گردشگری در این شهرستان، برای جوانان شهرستان نیز اشتغالزایی کند. [33]

اقامتگاه بوم گردی فرصت مناسبی است تا مسافران ضمن گردشگری در هر منطقه و بازدید از جاذبه‌های توریستی، حس ایرانی زیستن به سبک سنتی را تجربه کنند. همچنین طبخ غذاهای محلی در برخی اقامتگاه ها، مصداق دیگری از مهمان نوازی ایرانی است. با توجه به اینکه علاقه مردم به سمت بازدید و اقامت در این مناطق بیشتر شده ‌است، گسترش این اماکن توجیه اقتصادی دارد. چند سالی است که احداث مجتمع‌های خدماتی رفاهی بین راهی در جاده‌ها به منظور ساماندهی خدمات بین راهی و افزایش رفاه رهگذران جاده ها مورد توجه قرار گرفته است. لیکن قابلیت‌های بالقوه بسیاری در این مجتمع‌ها نهفته است که می‌توان از آنها در جهت نیل به اهداف بزرگتری همچون توسعه و توازن منطقه‌ای بهره برد. از سوی دیگر در نظر گرفتن نقش های جدید برای این مجتمع ها، ضمن آنکه می تواند گام های مهمی در جهت توسعه پایدار منطقه تلقی گردد، باعث می شود که ادامه فعالیت مجتمع های خدماتی – رفاهی بین راهی و گسترش دامنه فعالیت آنها از نظر اقتصادی توجیه‌پذیر باشد. در این زمینه تبعات مثبت احداث این مجتمع‌ها، به ویژه جنبه‌های گردشگری همراه با تاثیرات متقابل آنها بر مردم منطقه و رهگذران جاده‌ها تا حدی است که بعضاً این الزام را ایجاب می‌کند که نهادهای اجرایی برای احداث این مجتمع ها و کمک به استقرار فعالیت آنها پیشقدم شوند؛ بنابراین ایجاد چنین مکان هایی قابلیت سرمایه‌گذاری را دارد.

مجتمع تفریحی- سرگرمی از دیگر ضرورت‌های شهرستان مه ولات بوده و به تاسیساتی گفته می‌شود که مجموعه‌ای از واحدهای گردشگری در آن ساخته شده باشد و هر کدام به صورت خود پذیرایی کار می‌کنند. فروشگاه‌ها، رستوران‌ها، اغذیه فروشی‌ها، تسهیلات ورزشی، فضای بازی و تفریحی، اقامتگاه‌ها، مراکز توریست گردانی و... از جمله امکاناتی است که این مجتمع‌ها ارایه می‌دهند. شهربازی مجموعه‌ گسترده‌ای از وسایل بازی و سرگرمی است که در مکانی روباز یا سرپوشیده، برای لذت بردن و تفریح مردم ساخته می شود. شهربازی کودکان هم معمولا به صورتی برنامه‌ریزی می‌شود که افراد در هر رده‌ی سنی بتوانند از تجهیزات موجود در شهربازی استفاده کنند و از سرگرمی‌های موجود لذت ببرند. در اکثر کشورهای پیشرفته، راه‌اندازی شهربازی‌ها به عنوان یکی از مشاغل پرسود تلقی می‌شود و سرمایه‎گذاران توجه زیادی به این صنعت نشان می‌دهند و با توجه به ظرفیتی که برای این فعالیت در شهرستان مه ولات وجود دارد، احداث آن دارای مزیت است.

 

· صنایع دستی

صنایع دستی می تواند هم حالت کارگاهی و هم حالت خانگی داشته باشد و همانند صنایع کوچک قابلیت استقرار در شهر و روستا را دارد و بدون نیاز به تکنولوژی پیشرفته، بیشتر متکی به متخصص های بومی و سنتی است و قسمت اعظم مواد اولیه مورد مصرف آن از داخل کشور قابل تهیه و تامین است. افزون بر این، صنایع دستی دارای ویژگی‌های هنری و مصرفی به طور همزمان بوده و علاوه بر داشتن جنبه های مصرفی قوی، برخوردار از بینش، ذوق، اندیشه و فرهنگ تولیدکننده نیز هست و در مجموع می توان آن را یک هنر – صنعت نامید، چرا که هم ویژگی‌های یک صنعت را داراست و هم ضمن برخورداری از خصوصیات هنری، هنر محض محسوب نمی شود و به پشتوانه کارایی‌های مصرفیش و از آنجا که قابلیت تولید و تکرار دارد بیشتر جزو گروه هنرهای کاربردی قرار می گیرد.

از جمله صنایع دستی پرکاربرد و سودآور این شهرستان قالی بافی و حوله بافی است. قالیبافی از هنرهایی است که از قدیم نزد جهانیان جایگاه ویژه‌ای داشته و ایران را به این هنر می‌شناسند. آمارها نشان می دهد فرش ایرانی از کیفیت خوبی برخوردار بوده و قابل رقابت با کشورهای دیگر است. در ضمن با تولید فرش با کیفیت می توان به صادرات در این زمینه نیز فکر کرد. همچنین حوله بافی نوعي فرآورده نساجي سنتي است که به کمک دستگاه بافندگي چهار وردي توليد مي‌شود. از جمله خصوصيات اين رشته از صنايع دستي اين است، که اولاً تمامی مراحل سه‌گانه بافندگي (ايجاد دهنه‌کار، پودگذاري و دفتين زدن) با حرکات دست و پا انجام مي‌شود. ثانياً امکان استفاده از پودهاي رنگي به ميزان نامحدود و همچنين تنوع طرح بافت با در اختيار داشتن و کنترل حرکات وردها ميسر مي‌شود.

همچنین در اولویت های پایین تر، فرت بافی وگ لیم بافی نیز در صورت ایجاد بازار فروش مناسب، دارای مزیت خواهند بود.[34] گلیم یا پَلاس یکی از انواع صنایع دستی، زیرانداز و پوششی است که از ابریشم، موی بز، پشم گوسفند یا دیگر چهارپایان اهلی بافته می‌شود. گلیم به شکل سنتی‌اش، معمولاً برای پوشاندن زمین، دیوار یا رواندازی برای حیوانات باربر استفاده می‌شود ولی امروزه به عنوان یک پوشش مدرن برای خانه‌های شهری نیز خریداری می‌شود. رنگ‌های استفاده شده در گلیم سنتی گیاهی هستند. گاهی گلیم‌ها را برای جلوه بیشتر و کهنه شدن رنگ، با چای و پوست گردو شستشو می‌دهند. فُرت بافی به بافت نوعي پارچۀ دورو، با استفاده از نخ پنبه‌ايي پُرتاب يا ابريشم با نقوش چهارخانه و... گفته می‌شود. بافت و تهیه منسوجات مختلف از قبیل انواع حوله، چادر شب، سفره و بقچه به وسیله نخ‌های پنبه‌ای تابیده یا ابریشم، در استان خراسان، فرت بافی یا تُن بافی نامیده می‌شود که به نوبه خود دارای سودآوری و فروش مشخصی است.

 

کشاورزی

صنایع

خدمات

ردیف

باغداری

دامداری

زراعت

طیور

شیلات

صنایع غذایی

صنایع تبدیلی و تکمیلی

صنعت

صنایع دستی

خدمات

1

احداث باغ پسته (1)

پرورش گوسفند کردی (1)

کشت زعفران (1)

پرورش مرغ گوشتی (1)

پرورش ماهی قزل آلا (1)

فرآوری پسته (1)

تولید خوراک دام (1)

احداث واحد شن شویی (1)

قالی بافی (1)

احداث اقامتگاه بومگردی (1)

2

احداث باغ انار (1)

پرورش گوسفند افشاری (1)

کشت زیره سبز (1)

پرورش مرغ تخم گذار (1)

پرورش ماهی کپور (1)

فرآوری گیاهان دارویی (1)

بسته بندی گوشت قرمز (1)

احداث واحد تولید مصالح ساختمانی (1)

حوله بافی (1)

احداث مجتمع رفاهی-خدماتی (2)

3

احداث باغ انگور (1)

پرورش گوسفند بلوچی (1)

کشت گیاهان دارویی (2)

پرورش مرغ بومی (2)

پرورش ماهی زینتی (2)

فرآوری الوئه ورا (1)

بسته بندی پسته (1)

تولید ادوات کشاورزی (2)

فُرت بافی (2)

احداث مجتمع تفریحی-سرگرمی (3)

4

کاشت آلوئه‌ورا در گلخانه و فضای آزاد (2)

پرورش بز بومی (2)

کشت گندم (2)

پرورش شتر مرغ (3)

پرورش ماهی تیلاپیا (2)

فرآوری زردآلو (2)

تولید کودپسته (2)

تولید تاسیسات فلزی گلخانه ای (2)

گلیم بافی (2)

احداث شهربازی (4)

5

احداث باغ آلو (2)

پرورش بز سانن (2)

کشت جو (2)

پرورش بوقلمون (4)

تولید لپه (2)

فرآوری پوست خشکبار (2)

کارتن سازی (3)

6

احداث باغ زردآلو (2)

پرورش گاو بومی (3)

کشت حبوبات (2)

پرورش کبک (5)

تولید نخودچی (2)

بسته بندی زعفران (3)

تولید لوله های پلی اتیلنی و پلیکا (4)

7

احداث باغ گیلاس (3)

پرورش گاو هلشتاین (3)

کشت کلزا (3)

پرورش بلدرچین (5)

تولید کنسرو نخود (3)

تولید زغال فشرده (3)

8

کاشت گل محمدی (3)

زنبورداری (3)

کشت کنجد (3)

تولید لبنیات (3)

فرآوری محصولات شترمرغ (4)

9

احداث گلخانه ی صیفی جات (3)

پرواربندی گوساله (4)

کشت پنبه (4)

تولید کشک گوسفندی (4)

بسته بندی نخود (4)

10

پرورش قارچ (4)

پرورش کرم ابریشم (4)

کشت ذرت علوفه ای (4)

تولید قره قوروت (4)

بسته بندی عسل (5)

11

احداث باغ توت (4)

پرورش شتر (5)

کشت یونجه (4)

تولید بستنی (4)

12

احداث باغ عناب (4)

تولید نان قندی (5)

13

احداث باغ زرشک (5)

تولید نان زنجبیلی (5)

14

احداث باغ انجیر (5)

تولید حلوا مغزی (5)

15

احداث باغ بادام (5)

تولید نبات (5)

16

تولید سمنو (5)

17

روغن کشی از دانه های روغنی (6)

18

تولید نان فانتزی (6)

19

تولید سوسیس و کالباس (6)

در انتهای تحلیل یک لیست مزیت‌سنجی 50 تایی در جدول زیر ارائه ‌شده ‌است. این جدول مشاغل فوق را در کنار هم نشان می‌دهد.

مشاغل	مزیت
فرآوری پسته	1
فرآوری گیاهان دارویی	2
بسته بندی پسته	3
احداث باغ پسته	4
فرآوری آلوئه ورا	5
احداث باغ انار	6
احداث باغ انگور	7
پرورش گوسفند کردی	8
پرورش گوسفند افشاری	9
بسته بندی گوشت قرمز	10
تولید خوراک دام	11
پرورش گوسفند بلوچی	12
کشت زعفران	13
کشت زیره سبز	14
احداث واحد شن شویی	15
تولید مصالح ساختمانی	16
پرورش مرغ گوشتی	17
پرورش مرغ تخم گذار	18
پرورش ماهی قزل آلا	19
پرورش ماهی کپور	20
قالی بافی	21
حوله بافی	22
احداث اقامتگاه بومگردی	23
فراوری زرد آلو	24
تولید کود پسته	25
فرآوری پوست خشکبار	26
تولید لپه و نخودچی	27
پرورش بز بومی	28
کاشت آلوئه‌ورا در گلخانه و فضای آزاد	29
پرورش بز سانن	30
احداث باغ آلو	31
کشت گیاهان دارویی	32
احداث باغ زرد آلو	33
پرورش مرغ بومی	34
کشت گندم و جو	35
کشت حبوبات	36
تولید ادوات کشاورزی	37
تولید تاسیسات فلزی گلخانه ای	38
پرورش ماهی زینتی	39
پرورش ماهی تیلاپیا	40
فرت بافی	41
گلیم بافی	42
احداث مجتمع رفاهی-خدماتی	43
تولید کنسرو نخود	44
تولید لبنیات	45
احداث باغ گیلاس	46
بسته بندی زعفران	47
تولید زغال فشرده	48
کاشت گل محمدی	49
پرورش گاو بومی	50

این تحلیل با همکاری کمیته امداد امام خمینی(ره) تهیه شده است.