خداآفرین

مزيت‌سنجي و اولويت‌بندي كسب ‌وكارهاي موجود در هر شهرستان بر مبناي يک روش تحقيق انجام مي‌شود. در اين روش تحقيق، يک شناسنامه براي هر شهرستان و يک شناسنامه براي هر كسب‌ وكار تدوين مي‌شود. اين شناسنامه‌ها به عنوان ورودي به نرم‌افزار داده ‌شده و خروجي نرم‌افزار هم‌پوشاني اين دو شناسنامه و تعيين مشاغل مزيت‌دار شهرستان است. اين اولويت‌بندي‌ها توسط كارشناسان و افراد خبره هر شهرستان بازبيني و اصلاح مي‌شوند. يكي از منابع تحليل همين ليست مزيت‌سنجي اصلاح ‌شده ‌است. يكي ديگر از منابع تحليل، مصاحبه با كارشناسان و متخصصين حوزه اشتغال هر شهرستان است. در هر شهرستان با حداقل 3 نفر از اين افراد مصاحبه انجام مي‌شود. اين مصاحبه‌ها پياده‌سازي و ارزيابي مي‌گردد. در صورت وجود تناقض و ابهام بين اين 3 مصاحبه و ليست مزيت‌سنجي، مصاحبه‌هاي تكميلي و حتي مصاحبه بيشتر هم صورت مي‌گيرد تا تيم تحليل به نتيجه نهايي مطلوب دست ‌يابد. بنابراين خروجي هر شهرستان از تجميع مصاحبه‌ها و ليست مزيت‌سنجي حاصل مي‌شود. در ادامه تحليل شهرستان خداآفرین ارائه ‌شده‌ است.

 

تعیین کسب‌وکارهای مزیت‌دار شهرستان

همان‌طوري‌كه در قسمت قبل اشاره ‌شد مبناي تحليل، مصاحبه‌ها و ليست مزيت‌سنجي است. از بررسي اين دو منبع رسته‌هاي رايج و اولويت‌دار شهرستان تعيين شده‌ است. مبناي اين اولويت‌بندي، فراواني و ميزان اشاره افراد كارشناس به كسب ‌وكارهاي رايج در هر شهرستان و اولويتي كه اين مشاغل در ليست مزيت‌سنجي دارند، است. در هر رسته كسب‌ وكارهاي رايج به ترتيب اولويت مشخص شده است. در تحليل به مشاغل موجود، مشاغل قابل توسعه و مشاغلي كه هنوز در شهرستان راه‌اندازي نشده و پتانسيل ايجاد آن‌ها در شهرستان وجود دارد، اشاره شده ‌است. مزيت‌هاي شغلي به ترتيب اولويت در ادامه آورده شده ‌است.

 

1.دامداری
2.زراعت
3.باغداری
4.طیور
5.صنایع غذایی
6.شیلات
7.صنایع دستی
8.صنایع تبدیلی و تکمیلی
9.خدمات
10. صنعت

· دامداری

باغداری یکی از حوزه‌های رایج در شهرستان خداآفرین است. تولید اشتغال توسط رسته باغداری بسیار زیاد می‌باشد و به اقتصاد شهرستان و فضای کسب و کار رونق می‌بخشد. کشاورزی و از جمله باغبانی در توسعه ملی و افزایش رفاه عمومی، فقرزدایی، تنوع بخشیدن و پایدار کردن الگوی توسعه شهری، توزیع درآمد و عدالت اجتماعی موثر است. در یک نگاه کلی می توان گفت نقش کشاورزی و به خصوص باغداری در کاهش فقر بسیار چشمگیر بوده و در برقراری الگوی صحیح توسعه شهری مؤثر است و در صورت بی توجهی به این بخش، توسعه شهرنشینی، الگوی متمرکز و ناسالمی به خود می‌گیرد که پیدایش شهرهای بزرگ با هزینه زندگی بسیار بالا مثال بارز آن است.

بیشتر مردم در شهرستان خداآفرین به پرورش دام سنگین و سبک مشغول هستند و عده ای نیز پرورش زنبور عسل را پیشه خود کرده اند. در اولویت‌های پایین تر، پرورش زنبور عسل و کرم ابریشم مزیت داشته و عده‌ای در شهرستان به این شغل ها مشغول هستند. با توجه به سازگاری آب و هوا و سایر شرایط محیطی با کسب و کارهای ذکر شده در زمینه دامداری، اولویت فعالیت در این زمینه به همان ترتیب می باشد که بیان شد و در ادامه هر کدام از آنها مختصری توضیح داده می شوند.

در شهرستان خداآفرین گاوهای نژاد بومی و دورگ هلشتاین-بومی پرورش داده می شوند و توسعه پرورش دام های ذکر شده در این شهرستان مزیت دارد. گاوهای بومی به دلیل سازگاری بالا به شرایط محیطی و بیماریهای شایع در منطقه، نقطه قوت خوبی جهت پرورش دارند و درصورت پرورش گاو های بومی تلفات در گله بسیار پایین بوده و از علوفه های با کیفیت پایین می توان برای تغذیه آنها استفاده نمود. هر چند که عملکرد این نوع گاوها در مقایسه با نيادهای دورگ هلشتاین-بومی پایین است، ولی قیمت کمتری داشته و سرمایه گذاری کمتری نیز برای راه اندازی یک گاوداری بومی مورد نیاز است.

امروزه پرورش گاوهای دورگه نژاد هولشتاین-بومی در شهرستان در حال رایج شدن است. علت این امر وجود عملکرد بالای گاو هلشتاین و همزمان سازگاری گاو نژاد بومی در گاوهای دورگ می باشد که دامدار را با تلفات کمتر مواجه کرده و گاو دورگ سازگاری خوبی با شرایط منطقه دارد. هرچند میزان سرمایه گذاری برای این نوع از گاوها بسیار بیشتر از گاوهای بومی است، ولی در مقابل میزان سوددهی نیز بیشتر بوده و عملکرد گاوها قابل پیش بینی تر است.

در کل گاوها به عنوان یکی از بزرگترین منابع تامین گوشت قرمز و لبنیات در شهرستان خداآفرین مطرح بوده و حمایت های خوبی از طرف دولت در جهت احداث گاوداری صورت میگیرد. نیاز روزافزون به منابع پروتئینی همچون گوشت گاو در شهرستان و کل کشور رو به افزایش است و همین امر ایجاد گاوداری های جدید را در شهرستان خداآفرین موجه می کند و هر میزان تولید از نظر فروش مشکلی نخواهد داشت. از این رو می توان بر روی پرورش گاو های نژاد بومی یا دورگ در شهرستان اقدام کرد.

در شهرستان خداآفرین، پرورش گوسفند بومی نسبت به سایر دام ها، بیشتر مورد توجه دامداران قرار گرفته است؛ زیرا توان گوسفند بومی برای تحمل اقلیم های متفاوت شهرستان بیشتر است و جیره غذایی کمتر و در نتیجه هزینه کمتری نیز دارد. همچنین تمامی فرآورده های دامی مانند گوشت، شیر، ماست، کره و حتی پشم و پوست دام پرکاربرد هستند و فروش این فرآورده ها در تمامی روزهای سال انجام می‌شود. قیمت گوشت گوسفند بالا است و به علاوه اجزای گوسفند مانند دل، قلوه، جگر، سیرابی، کله پاچه، خوش گوشت و… نیز قابل فروش هستند. خرید دام برای قربانی کردن در ایام مذهبی مانند عید قربان و… موجب رونق این کسب و کار می‌شود؛ بنابراین گسترش پرورش گوسفند سوددهی خوبی را در شهرستان به همراه خواهد داشت.

با توجه به آب هوای شهرستان و منابع طبیعی فراوان، فعالیت در حوزه زنبورداری برای شهرستان مزیت خوبی دارد. این مسئله باعث شده ارزش اقتصادی پرورش زنبور عسل بسیار بیشتر از ارزش ریالی حاصل از تولید عسل باشد. در طی فرآیند پرورش و نگهداری زنبورعسل، با ازدیاد کندوها می توان به فروش کندو نیز فکر کرد و به سود خوبی دست یافت. در ضمن محصول مزرعه پرورش زنبور عسل صرفاً کندو و عسل نیست، بلکه موم، زهر و ژل آن نیز قابلیت فروش دارد. در نتیجه افزایش این فعالیت در شهرستان دارای توجیه مناسبی است و می توان این فعالیت را به میزان بیشتری انجام داد.

بزهای پرورشی در این شهرستان بیشتر از نوع بومی هستند و قابلیت توسعه پرورش آن‌ها در شهرستان وجود دارد. با توجه به وجود فصل گرم و تمایل بزهای بومی برای چریدن در مناطق مختلف شهرستان، به نظر می رسد، پرورش بز بومی در شهرستان امتیاز خوبی نسبت به بسیاری از دام های دیگر داشته باشد. به طورکلی بز به ‌عنوان یک حیوان اهلی نشخوارکننده جهت تولید شیر و گوشت در مناطق مختلف شهرستان پرورش داده می‌شود. جثه کوچک، کم توقع بودن و مقاومت در برابر بیماری‌ها و شرایط سخت محیطی، باعث شده تا بز به ‌عنوان حیوانی محبوب در بین دامداران این شهرستان نیز تلقی شود.

پرورش کرم ابریشم (نوغانداری) به دلیل ویژگی‌هایی از جمله جانبی بودن و تکمیلی بودن در کنار سایر مشاغل می‌تواند موجب ایجاد اشتغال و تأمین درآمد برای خانوارهای روستایی و کشاورز شود. نیاز به سرمایه گذاری کم، بازگشت سریع سرمایه، کوتاه بودن دوره پرورش کرم ابریشم در حداکثر ۴۵ روز زمان کاری و فعالیت افراد مسن و جوانان، علی‌الخصوص بانوان خانه‌دار روستایی در این حوزه، از مزیت‌های این صنعت به شمار می‌رود. همین ویژگی ها در کنار وجود ماده غذایی ابریشم یعنی برگ توت، باعث شده است تا سالانه حدود 2.46 تن پیله تر در شهرستان تولید شود[1] و همچنان ظرفیت برای فعالیت در این حوزه برای شهرستان وجود دارد.

 

· زراعت

بخش زراعت در روند رشد و توسعه اقتصادی نقش‎های متعددی بر عهده دارد که از جمله مهم‎ترین آن‎ها می‎توان تامین مواد خام و اولیه مورد نیاز صنایع بالادستی، تامین نهاده‎هایی مانند نیروی کار، مصرف تولیدات سایر بخش‏های صنعتی از قبیل کودها و سموم شیمیایی و ماشین‌آلات کشاورزی، ارزآوری و تامین مالی سایر بخش‎های زیربنایی را نام برد. در شهرستان خداآفرین بیشتر آب مورد نیاز در زمینه کشاورزی را از طریق چشمه ها و آب رودخانه به دست می آورند. با توجه به نظر کارشناسان، کاشت یونجه، پنبه، برنج، گندم، جو و در اولویت های پایین تر کاشت کلزا، کنجد، حبوبات و ذرت در شهرستان در حوزه زراعت دارای مزیت می باشد.

شهرستان خداآفرین در زمینه تولید علوفه های دامی مانند یونجه وضعیت خوبی دارد. این محصول را می توان به میزان بیشتری در شهرستان تولید و کسب سود کرد. در میان گیاهان علوفه ای، یونجه به دلیل ارزش غذایی بالا و عملکرد خوب آن از اهمیت خاصی برخوردار است. همچنین یونجه به علت وجود باکتریهای ریزوبیوم در ریشه های خود قادر به تثبیت ازت هوا بوده و به این طریق باعث باروری خاک می شود. از طرفی دیگر یونجه گیاهی چندساله است و تا چند سال می توان آن را برداشت کرد؛ بنابراین توسعه کشت یونجه توجیه اقتصادی داشته و امکان تامین بخشی از علوفه مورد نیاز دام، فراهم می‌شود که علاوه بر ایجاد اشتغال مولد و حصول درآمد مناسب برای زارعین، در استفاده بهینه از ظرفیت های پرورش دام نیز موثر خواهد بود و نیاز شهرستان برای وارد کردن نهاده های مورد نیاز دام از سایر مناطق را برطرف خواهد کرد. هر مقدار تولید یونجه در شهرستان خداآفرین به دلیل رونق دامداری در این شهرستان فوری به فروش می رسد و اکثر مواقع یونجه را پس از برداشت در محل خریداری می کنند. از این رو کاشت این محصول با توجه به سازگاری خوبی که با شرایط جغرافیایی شهرستان دارد، از مزیت و ظرفیت خوبی برخوردار است.

کشت پنبه در گذشته به میزان زیادی در شهرستان انجام می شد، ولی به نظر می رسد هرچند امروزه بنا به دلایلی میزان کاشت کاهش یافته است، ولی با این وجود در صورتی که بازار فروش کافی و شرایط مناسب از لحاظ تامین آب برای این گیاه فراهم شود، توانایی کشت بیشتر این محصول در شهرستان وجود دارد. این گیاه چندساله از جنس گوسیپیوم و تیره پنیرک، به‌صورت گیاهی یک‌ساله مورد زراعت قرار می‌گیرد. پنبه گیاهی گرمادوست است و رشد و نمو آن بستگی زیادی به دما دارد و هرگز نباید با یخبندان و سرمای شدید مواجه گردد. البته این گیاه به شوری نیز مقاوم است و در اغلب خاک‌های زراعی می‌توان آن را کشت نمود، اما خاک‌های رسوبی و جلگه‌ای عمیق با مواد آلی کافی و زهکشی طبیعی مناسب‌تر هستند. پنبه تولید شده در شهرستان خداآفرین از کیفیت بسیار خوبی برخوردار بوده[2] و بازار پسندی بالایی دارد که همین امر توجه سرمایه گذاران و کشاورزان را به خود جلب کرده است.

برنج مهم ترین غلات و اقلام غذایی است که بیشتر مردم به عنوان یک غذای اصلی به آن وابسته هستند. آب مورد نیاز برای کشت برنج از سایر غلات بیشتر و رطوبت کافی از عوامل مورد نیاز برای کاشت بهتر این محصول است. البته برای کشت این محصول باید بازار فروش و قیمت مناسب باشد تا کشاورزان متضرر نشوند و رونق تولیدات داخلی را زمینه ساز شود. در شهرستان خداآفرین، درحاشیه رودخانه ارس، کاشت برنج متداول شده است و کشاورزان توانسته اند سود خوبی را از این محصول کسب کنند. از این رو می توان کاشت این گیاه را برای مناطق نزدیک به رودخانه ارس پیشنهاد داد.

درصد زیادی از زراعت گندم  و جو در شهرستان به صورت دیم انجام می‌شود و درصد بسیار کمی از آن به صورت آبی می باشد و درحالت آبی، بازدهی بیشتر است. در میان محصولات کشاورزی، کاشت گندم نسبت به بقیه کم دردسرتر است. گندم در بازه زمانی حدودا هشت ماهه به ثمر نشسته و به مرحله سوددهی می‌رسد و در دو نوع بهاره و پاییزه کشت می شود که محصول دهی پاییزه آن بیشتر است. علاوه بر خود گندم، کاه آن نیز مشتری خاص خودش را دارد.  بعد از برداشت محصول، زمین آن هم چراگاه گوسفندان می‌شود. همچنین مورد حمایت های دولت واقع شده و کود شیمیایی و بذر نیز به شکل یارانه ای در اختیار کشاورزان قرار می گیرد؛ بنابراین توسعه این کشت توجیه اقتصادی خوبی در این شهرستان دارد.

جو از دیرباز در سبد تغذیه دام جایگاه ویژه داشته و به صورت دانه و علوفه سبز مورد استفاده قرار می‌گیرد. از جو برای تهیه نان و پخت سوپ استفاده می شود و در تهیه غذای کودک نیز کاربرد دارد. جوشانده جو داروي خوبي براي مبتلايان به تب و كم خوني و سوء هاضمه بوده و پایین آورنده کلسترول است. کاشت این گیاه زراعی در کنار گندم، در شهرستان خداآفرین رایج بوده و با توجه به سازگاری خوب برخی ارقام جو برای شرایط شهرستان، امکان استفاده از اراضی دیم وجود دارد. بازار فروش مطمئن، کاشت، داشت و برداشت مکانیزه، از عواملی است که باعث ایجاد مزیت برای کاشت این گیاه شده و با توجه به تولید پایین جو در کشور نسبت به میزان مورد نیاز، توسعه کاشت این محصول پیشنهاد می شود.

در اولویت های پایین تر، کاشت گیاه کلزا در شهرستان خداآفرین قابل پیشنهاد است. کشت کلزا باعث از بین رفتن چرخه زندگی آفات، بیماری ها و علف های هرز گردیده و با کاهش جمعیت آن‌ها، موجب صرفه جویی در مصرف سموم و کاهش آلودگی های زیست محیطی می گردد. با توجه به آنکه زمان کشت کلزا در فصل پاییز است، نیاز گیاه به آب کم می‌باشد و با استفاده از نزولات جوی می توان به کشت آن در مناطقی از شهرستان که در فصل تابستان آبی در آنجا نیست،  اقدام نمود. کلزا با تولید مقادیر قابل توجهی علوفه می تواند در تغذیه دام های منطقه نقش موثری داشته باشد. همچنین برگرداندن بقایای کلزا به خاک باعث افزایش حاصلخیزی خاک و بهبود ساختمان خاک خواهد شد.

گرمای سوزان در زمین های زراعی در طول تابستان باعث شده است تا مردم شهرستان بعد از برداشت گندم و جو، کاشت کنجد را به عنوان گیاهی برای کشت دوم انتخاب کنند. وجود ارقام مقاوم و سازگار با شرایط شهرستان، عملکرد بالا، قیمت زیاد محصول و مقاومت در برابر کم آبی از ویژگی های کنجد می باشد که آن را برای کاشت در شهرستان توجیه پذیر کرده است. با توجه به بازار خوب کنجد در شهرستان، کاشت بیشتر آن در شهرستان توصیه می شود.

حبوباتی همچون نخود نیز در این شهرستان کشت می گردند که می توان در زمینه گسترش سطح کشت آن ها اقدام کرد. نخود گیاهی است که به آب و هوای سرد نیاز دارد و در این شهرستان شرایط مهیا می باشد. این گیاه دارای دو تیپ زمستانه و تابستانه است. نخود به علت دارا بودن اسیدهای آمینه مختلف، ویتامین ها و مواد معدنی، غذای بسیار خوبی است. همچنین از نظر طب قدیم ایران گرم و خشک است و خواص بی‌شماری دارد.

در شهرستان خداآفرین ذرت دانه‌ای و علوفه ای کشت می شود و با توجه به منابع آبی کافی کشت آنها دارای مزیت است. کاشت ذرت در  مناطقی از  شهرستان خداآفرین با خاک هایی که دارای عمق کافی، نرم و قابل نفوذ باشند امکان پذیر است. ذرت بر خلاف گندم و جو احتیاج به گرما و حرارت زیاد خورشید دارد که در فصل تابستان در شهرستان این شرایط به خوبی ایجاد می شود.

 

· باغداری

باغداری یکی از حوزه‌های رایج در شهرستان خداآفرین است. تولید اشتغال توسط رسته باغداری بسیار زیاد می‌باشد و به اقتصاد شهرستان و فضای کسب و کار رونق می‌بخشد. کشاورزی و از جمله باغبانی در توسعه ملی و افزایش رفاه عمومی، فقرزدایی، تنوع بخشیدن و پایدار کردن الگوی توسعه شهری، توزیع درآمد و عدالت اجتماعی موثر است. در یک نگاه کلی می توان گفت نقش کشاورزی و به خصوص باغداری در کاهش فقر بسیار چشمگیر بوده و در برقراری الگوی صحیح توسعه شهری مؤثر است و در صورت بی توجهی به این بخش، توسعه شهرنشینی، الگوی متمرکز و ناسالمی به خود می‌گیرد که پیدایش شهرهای بزرگ با هزینه زندگی بسیار بالا مثال بارز آن است.

در شهرستان خداآفرین باغات آلو، زردآلو، هلو، شلیل، انگور، گوجه سبز، گردو، زغال اخته و پرورش قارچ نسبت به سایر فعالیت های باغبانی از رونق خوبی برخوردار است و می توان روی احداث این باغ ها سرمایه گذاری نمود.

آلو، زردآلو، هلو و شلیل و در اولویت های پایین تر گوجه سبز میوه هایی تک هسته‌ای و هم خانواده هستند که دارای طعم متغیر (از ترش تا شیرین) و رنگ‌هــای زرد، سبـز، قـرمـز و ارغوانـی هستند که بیش از هزاران گونه متفاوت از این میوه در دنیا وجود دارد که از نظر رنگ، شکل و اندازه دارای تنوع زیادی هستند. درختان هسته دار مذکور به دماهای پایین در طول زمستان برای برطرف شدن نیاز سرمایی و رفع خواب زمستانه خود نیاز دارند که سرمای حاکم بر شهرستان خداآفرین این نیاز را به راحتی برطرف می کند. درختان هسته دار در دامنه وسیعی از خاک ها قابل کشت هستند و خاک آن‌ها ترجیحا باید عمیق و با زهکشی مناسب باشد. pH قابل تحمل برای این درختان در محدوده 5.5 تا 6.5 است. هسته داران به دلیل داشتن فیبر غذایی، برای کنترل قند خون، جلوگیری از یبوست و حفظ سلامت دستگاه گوارش مفید هستند. اجداد وحشی درختانی همچون زرد آلو و گوجه سبز به وفور در جنگل های ارسباران شهرستان یافت می شوند و نشان از سازگاری خوب آنها با شرایط اقلیمی و خاکی منطقه دارد. بازار فروش خوب برای میوه های هسته دار در کنار سایر مزایای آن ها، باعث شده است تا افزایش سطح زیرکشت آن ها در شهرستان مورد تاکید کارشناسان باغبانی قرار بگیرد.

انگور از مهم‌ترین محصولات باغی است که هم به لحاظ سطح زیر کشت و هم ارزش اقتصادی و تغذیه‌ای، مورد توجه کشاورزان و کارآفرینان قرار گرفته است. زیبایی، تنوع رنگ، طعم و مزه، ارزش غذایی، خواص دارویی و وجود فرآورده‌‌های تبدیلی چون کشمش، شیره انگور، روغن هسته انگور، کنسانتره، آب انگور، سرکه، آبغوره، دارو‌های تقویتی و مواد آرایشی ‌بهداشتی، همچنین توصیه‌‌های دینی و مذهبی، انگور را به یک میوه استثنایی و بی‌نظیر تبدیل کرده است؛ بنابراین در بین مردم طرفداران زیادی دارد و بازار مصرف این محصول به صورت محصولات فراوری شده و تازه خوری فراهم است. سطح زیرکشت این محصول در شهرستان حدود 20 هکتار است.

گردو، درختی چندساله و مقاوم است که پس از رشد کامل، هر درخت تا 18 کیلوگرم تولید محصول خواهد داشت. محصول نهایی قیمت بالایی دارد که هم در داخل کشور طرفداران زیادی داشته و هم قابلیت بالایی برای صادرات دارد. در صورت احداث باغ گردو، تا سال های سال نیاز به سرمایه گذاری و کشت دوباره وجود ندارد؛ زیرا درخت گردو دارای عمر طولانی است و تا ده ها سال قابلیت برداشت دارد. میوه گردو هم جزء معدود میوه هایی است که هیچ گونه نیازی به هزینه انبار در سردخانه ندارد و به دلیل ماندگاری طولانی، می تواند چند ماه و حتی چند سال مورد مصرف قرار گیرد. نیاز سرمایی گردو در شهرستان خداآفرین به دلیل وجود زمستان های سرد و برفی به راحتی برطرف می شود و وجود انواع گردو در دل جنگل ها نشان از سازگاری این میوه با آب و خاک شهرستان دارد. از این رو احداث باغ گردو در شهرستان مزیت داشته و برای سرمایه گذاری قابل پیشنهاد است.

درخت زغال اخته به دلیل شرایط اقلیمی مناسب در شهرستان خداآفرین، به صورت طبیعی رشد می کند و در آن هیچ محصول شیمیایی دخیل نمی باشد؛ به همین دلیل برای صادرات و سودآوری مورد توجه قرار می‌گیرد. از این رو بیش از ۱۲۶ هکتار از باغات شهرستان کلیبر و خداآفرین به کشت زغال اخته اختصاص یافته است و سالانه حدود 600 تن زغال اخته از آن‌ها برداشت شده و روانه بازار مصرف می شود. همین امر این دو شهرستان را به یکی از قطب های تولید زغال اخته کشور تبدیل کرده است، چراکه این درخت سازگاری بسیار خوبی با شرایط محیطی شهرستان داشته و آفات و بیماری های بسیار کمی دارد؛ از این رو برای سرمایه گذاری قابل پیشنهاد است.

در شهرستان خداآفرین پرورش قارچ نیز به صورت محدود انجام می شود که گسترش کشت آن در شهرستان می تواند سوددهی خوبی را به همراه داشته باشد. فعالیت بیشتر در این حوزه در صورت ایجاد بازار فروش کافی دارای مزیت خواهد بود. قارچ غنی از پروتئین و ویتامین است و همین امر باعث شده که جایگزین مناسبی برای گوشت باشد. در برخی از شهرها و روستاها به دلیل عدم آشنایی با فواید قارچ، میزان مصرف این محصول پایین است که می توان با تبلیغ و معرفی این محصول، میزان مصرف را افزایش داد. همچنین پرورش قارچ از شغل هایی است که می توان با سرمایه اولیه کم و محیط کوچک شروع کرد. در کل در شهرستان فعالیت جدی در این زمینه نشده است و جای کار برای ورود به این عرصه وجود دارد. شاید دلیل موفقیت تولید قارچ در این شهرستان را بتوان دسترسی به مواد اولیه ارزان عنوان کرد.

 

· طیور

امروزه یکی از معیارهای پیشرفت جوامع، وضعیت تغذیه به ویژه تغذیه پروتئین توسط افراد آن جامعه است. وظیفه متخصصین علوم دامی تولید پروتئین با حداکثر کیفیت و عملکرد و حداقل هزینه و بار محیطی می باشد. فراورده های طیور از مهم ترین منابع پروتئینی در اغلب کشورها هستند، به طوری که تولید و مصرف آن ها در اغلب کشورها با سرعت روز افزون در حال افزایش است. در این زمینه برای پرورش بسیاری از طیور شرایط مساعدی در شهرستان خداآفرین وجود دارد، اما نکته مهم و قابل توجه، بازاریابی جهت فروش محصولات تولیدی است. در واقع وجود بازار فروش دائمی و مطمئن می تواند زمینه را برای گسترش طرح های پرورش طیور چه به صورت سنتی و چه صنعتی فراهم نماید؛ بنابراین طیوری که به آن پرداخته می شوند، به شرط بازاریابی مناسب مزیت پرورش دارند.

بوقلمون از جمله طیوری است که در این شهرستان پرورش می یابد و ظرفیت لازم برای توسعه پرورش آن وجود دارد. گوشت بوقلمون دارای خواص غذایي ويژه ای است و محدوديت مصرف خاصي نيز ندارد؛ بنابراین مي تواند جايگزين مناسبی براي گوشت قرمز علی الخصوص در بيمارانی که مصرف گوشت قرمز برای آنها با محدوديت هایی همراه است، مطرح گردد. از ديگر امتيازات گوشت بوقلمون وجود هر دو نوع گوشت سفيد و قرمز در يک لاشه است. پرورش بوقلمون به دلیل به صرفه بودن تولید، در دسترس بودن نهاده‌های مصرفی بوقلمون، نیاز بازار داخلی و نیز امکان انجام صادرات به کشورهای منطقه حائز اهمیت است.

مرغ نیز از جمله طیوری است که در این شهرستان توجه خوبی به پرورش آن شده است. مرغداری های موجود در این شهرستان به پرورش مرغ گوشتی می پردازند و می توان نسبت به توسعه پرورش آن ها اقدام کرد. گوشت مرغ به سبب مزیت‌های فراوانی که دارد به عنوان منابع تامین پروتئین می تواند مطرح و نیاز عمومی منطقه و کشور را در این زمینه مرتفع نماید. ارزش غذایی بالای گوشت طیور، کم بودن افت پس از کشتار، سالم و بهداشتی بودن گوشت طیور، قابلیت هضم و جذب بالا، سرعت رشد سریع، صرفه جویی در جایگاه و زمین و دوره بازگشت سرمایه سریع از فواید پرورش مرغ گوشتی است.

یکی از دلایل استقبال از پرورش مرغ بومی، سوددهی بسیار خوب پرورش مرغ بومی یا محلی است. مرغ بومی یا همان مرغ های محلی، نوعی نژاد بسیار مقاوم به شمار می آیند که در مقابل بیماری ها، گرما و سرمای شهرستان تحمل بالایی دارند و این مزیت باعث می شود که ایجاد واحدهای تولیدی مرغ بومی برای تولید کنندگان سوددهی خوبی داشته باشد. یکی دیگر از مزیت های پرورش مرغ بومی این است که این کار نیاز به تجهیزات زیادی ندارد. هر چند اگر در پرورش مرغ بومی از تجهیزات مدرن استفاده شود، سود بیشتری نصیب پرورش دهنده می شود. منظور از تجهیزات مواردی مانند آبخوری، دان خوری و لانه تخم گذاری است.

                                      

· صنایع غذایی

راه‌اندازی کسب و کار فرآوری محصولات کشاورزی مهم ترین روش برای ایجاد اشتغال پایدار و عاملی مهم در توسعه پایدار امنیت غذایی شهرستان محسوب می‌شود. ایجاد صنایع غذایی در شهرستان خداآفرین، علاوه بر اشتغالزایی، باعث ارتقای سطح درآمد ارزی نیز می‌شود که کاهش هدررفت محصولات کشاورزی و ایجاد ارزش افزوده از منابع را تا حد زیادی ممکن می‌سازد. این شهرستان ظرفیت های بسیار خوبی در زمینه احداث صنایع غذایی مختلف دارد، اما تا به حال آنگونه که باید از این ظرفیت ها استفاده نشده است؛ بنابراین سرمایه گذاری در زمینه ایجاد واحدهای تولید مواد غذایی در این شهرستان امکان پذیر بوده و ارزش افزوده خوبی را ایجاد خواهد کرد.

مطابق با نظر کارشناسان، می توان گفت فعالیت در زمینه تولید لبنیات با توجه به وضعیت دامداری در شهرستان، نسبت به سایر فعالیت های صنایع غذایی ارجحیت دارد و ظرفیت خوبی برای توسعه آن وجود دارد. احداث واحد تولید لبنیات سنتی در این شهرستان مزیت دارد. امروزه این فعالیت بیشتر به صورت خانگی انجام می شود. شیر و فرآورده هاي آن از مهمترین اجزاي تشکیل دهنده جیره غذایی انسان هستند که از لحاظ ارزش غذایی غنی از کلسیم، فسفر، ویتامین هاي مورد نیاز و پروتئین می‌باشند و همیشه استقبال بسیار خوبی از این نوع محصولات می‌شود. لازم به ذکر است که اکثر پنیر لیقوان تولیدی تبریز مربوط به شهرستان خداآفرین است که پس از تولید در شهرستان به تبریز ارسال می شود و با نام پنیر لیقوان تبریز در بازار به دست مصرف کننده می رسد.

 

· شیلات

شیلات از حوزه های شغلی سوددهی است که ظرفیت بسیار خوبی برای آن وجود دارد که اگر از این ظرفیت های شیلاتی استفاده شود، ارزآوری بسیار خوبی به همراه خواهد شد. در شهرستان خداآفرین به دلیل دسترسی به رودخانه ارس مردم در حوزه شیلات نیز وارد شده و ماهیان سردآبی همچون قزل آلا را پرورش می دهند. هر چند عده ای به پرورش ماهیان گرمابی نیز اقدام کرده اند، ولی پیشنهاد می شود به دلیل سازگاری ماهیان سردآبی با شرایط جغرافیایی شهرستان، پرورش آن ها مد نظر سرمایه گذاران جدید باشد.

ماهیان سردآبی در محدوده دمایی 18-12 درجه سانتیگراد بهترین رشد را دارند که در این شهرستان این دما به راحتی قابل دسترس می باشد. ماهی قزل آلا یکی از معروف ترین گونه های ماهیان سردآبی است که در مناطق سردسیر همچون شهرستان خداآفرین در حال پرورش می باشد.  قزل آلا یکی از منابع خوب آهن است، آهن در خونسازی و همچنین در حفظ مقاومت بدن در برابر میکروبها نقش مهمی به عهده دارد. این نوع ماهی با توجه به قیمت و طعم مناسب طرفداران زیادی در بین مردم شهرستان دارد؛ لذا راه اندازی پرورش آن، علاوه بر ایجاد اشتغال پایدار، سوددهی خوبی را به همراه خواهد داشت.

 

· صنایع دستی

صنایع دستی چکیده و ثمره ذوق و هنر هنرمندان و صنعتگرانی است که با دستان پرتوانشان روح و جان فرهنگ و هنر به یادگار مانده از نیاکان خویش را جاودانه می‌سازند. صنایع دستی نماد فرهنگ اصیل، تاریخ کهن و هنر بی‌مثال مردم این سرزمین اسطوره‌ای است.

نکته ای که در رابطه با صنایع دستی وجود دارد این است که برخلاف زحمتی که هنرمند می کشد تا یکی از صنایع دستی را تولید کند، متاسفانه به علت عدم حمایت و بازار فروش داخلی و خارجی، رغبت به سمت فعالیت در این زمینه کاهش یافته است و بسیاری از هنرهای دستی به همین دلیل به فراموشی سپرده شده اند. در ادامه به برخی از صنایع دستی این شهرستان پرداخته می شود، اما در هر صورت اگر توجهی به آن از سمت دولت و نهادهای مربوطه نشود، نمی توان انتظار موفقیت برای آن داشت.

قالی بافی که به صورت بافت فرش و تابلوفرش در این شهرستان انجام می شود، از جمله صنایع دستی شهرستان است که قابلیت گسترش دارد. بافندگی فرش با سرمایه کم و بدون نیاز به مدرک، یک شغل امن و پردرآمدی را در محیطی سالم برای تمام افراد به ویژه بانوان ایجاد می کند. این کسب و کار را می توان در فضایی کوچک حتی در منزل و با سرمایه اولیه کم راه اندازی کرد و نیازی به مدرک و تکنولوژی خاصی نیست. از طرفی، قالیبافی از مشاغل خانگی پردرآمدی است که تسهیلات خوبی به آن تعلق می گیرد. بسیاری از زنان خانه دار این هنر را یک فرصت شغلی مناسب می دانند چون در کنار کارهای روزمره می توانند به این کار بپردازند و درآمد خوبی کسب کنند. در کل قالیبافی در این شهرستان رونق خوبی داشته و برای سرمایه گذاری قابل پیشنهاد است. یکی از دلایل مزیت داشتن قالی بافی در این شهرستان دسترسی به مواد اولیه ارزان (پشم گوسفند) می باشد.

ورنی بافی نیز یکی از صنایع دستی رایج این شهرستان است که در اولویت های پایین تر مزیت دارد. هنر ورني‌بافي تخيلات ذهني بافنده را همچون بوم نقاشي به نمايش مي‌گذارد و تابلويي کم‌نظير را عرضه مي‌دارد. ورني محصولي است ميان گليم و فرش که همچون ساير گليم‌ها به صورت ذهني و بدون نقشه از پيش تهيه شده، بافته مي‌شود. تار و پود اين فرش همانند قالي از نخ‌هاي پنبه‌اي، پشمي و ابريشمي فراهم شده و گاهي براي چله‌کشي از پشم گوسفند هم استفاده مي‌شود. فرهنگ مصرف مناسب برای این نوع از صنایع دستی در شهرستان خداآفرین و شهرستان های اطراف باعث شده است تا بازار خوبی برای فروش آن ایجاد شود و راه اندازی کارگاهی در این زمینه از توجیه اقتصادی خوبی برخوردار باشد.

گلیم به عنوان یکی از قدیمی ترین دست بافت های بشر، از شاخه هاي قاليبافي است و در آن از طرح هاي مختلف محلي استفاده مي شود. هر چند در گذشته گلیم به عنوان یک زیرانداز شناخته و بافته می شد، اما امروزه با توجه به زیبایی نقوش و کیفیت بافتی که دارد از آن در هنرهای تلفیقی همچون روکش های مبلمان، دوخت کیف های چرمی، وسایل تزیینی و غیره استفاده های بسیاری می شود. این هنر نیز در شهرستان خداآفرین از رونق خوبی برخوردار بوده و قابلیت سرمایه گذاری را دارد.

 

· صنایع تبدیلی و تکمیلی

با وجود تنوع تولید محصولات کشاورزی در شهرستان خداآفرین، بررسی‌ها نشان می‌دهد که سالانه مقداری از این محصولات در مراحل کاشت، داشت و برداشت به ضایعات تبدیل می‌شوند. از سوی دیگر برداشت و یا تولید بسیاری از محصولات کشاورزی در یک بازه زمانی مشخصی رخ می‌دهد؛ اما مصرف آن‌ها در طی سال صورت می‌پذیرد؛ لذا توسعه صنایع تبدیلی و تکمیلی در این شهرستان می‌تواند زمان استفاده از محصولات را افزایش دهد و از میزان ضایعات آن بکاهد. همچنین گسترش این صنایع موجب اشتغال‌زایی، ایجاد درآمد و جلوگیری از اتلاف و ضایع شدن محصولات در این شهرستان خواهد شد.

شهرستان خداآفرین، از نظر میزان تولید عسل، در رتبه دوم استان آذربایجان شرقی قرار دارد[3]. بسته بندی عسل از جمله مزیت های زود بازده این شهرستان در حوزه صنایع تبدیلی است؛ زیرا میزان تولید عسل در سال های اخیر افزایش یافته است؛ اما واحدهای بسته بندی متناسب با میزان تولید، توسعه نیافته اند و بخش بزرگی از عسل تولیدی شهرستان به صورت فله ای به فروش می‌رسد. ویژگی مهم عسل آن است که این ماده طبیعی به دلیل دارا نبودن آب، به شرط دوری از رطوبت، در مدت طولانی فاسد نمی‌شود. این ماده فقط در صورتی ارزش غذایی خود را از دست می‌دهد که بیش از ۶۰ درجه سانتی گراد حرارت ببیند. بدین منظور امروزه بسته بندی عسل به شکل های جذاب، خلاقانه و مناسب جهت نگهداری لازم است. بسته‌بندی های شکیل، باعث جذب بیشتر مشتری و همچنین تسهیل در حمل و نقل عسل می‌شود؛ لذا کار کردن در حوزه بسته بندی عسل تولیدی شهرستان علاوه بر سودآوری باعث ایجاد اشتغال پایدار نیز می‌شود.

 

· خدمات

تنوع در حوزه مشاغل خدماتی بسیار زیاد است و حرفه های زیادی را در برمی گیرد که میزان سودآوری حرفه ها با توجه به نیاز و ظرفیت شهرستان با یکدیگر تفاوت هایی دارد. برای مثال گردشگری از جمله فعالیت هایی است که با سودآوری بسیاری همراه است و در شهرستان خداآفرین نیز ظرفیت های بسیار خوبی برای سرمایه گذاری در زمینه گردشگری وجود دارد. برای مثال از آثار باستانی شهرستان که همه ساله گردشگران زیادی را به خود جلب می کند می توان به پل خداآفرین، عمارت آینالو، قلعه آوارسین و کانتور وینق اشاره کرد. جنگل های ارسباران، طبیعت کنار رودخانه ارس و آبشار لاهیجان از جمله جاذبه های طبیعی در شهرستان هستند[4]. با این وجود، به دلیل دور بودن شهرستان از مراکز کلان شهرها، نداشتن جاده مناسب و... گردشگران به حدی نیستند که ایجاد واحدهای خدماتی جدید توجیه اقتصادی داشته باشند و واحدهای خدماتی موجود به خوبی می توانند نیازها گردشگران و سایر مردم را برطرف کنند.

 

کشاورزی

صنایع

خدمات

ردیف

دامداری

زراعت

باغداری

طیور

شیلات

صنایع غذایی

صنایع دستی

صنایع تبدیلی و تکمیلی

صنعت

خدمات

1

پرورش گاو بومی (1)

کشت یونجه (1)

احداث باغ آلو (1)

پرورش بوقلمون (1)

پرورش ماهی قزل آلا (1)

تولید لبنیات (1)

قالی بافی (1)

بسته بندی عسل (1)

-

-

2

پرورش گاو دورگ (1)

کشت پنبه (1)

احداث باغ زرد آلو (1)

پرورش مرغ گوشتی (2)

ورنی بافی (2)

3

پرورش گوسفند (1)

کشت برنج (2)

احداث باغ هلو (1)

پرورش مرغ بومی (3)

گلیم بافی (2)

4

پرورش زنبور عسل (2)

کشت گندم (2)

احداث باغ شلیل (1)

5

پرورش بز (3)

کشت جو (2)

احداث باغ انگور (2)

6

پرورش کرم ابریشم (4)

کشت کلزا (3)

احداث باغ گوجه سبز (2)

7

کشت کنجد (3)

احداث باغ گردو (2)

8

کشت حبوبات (4)

احداث باغ زغال اخته (3)

9

کشت ذرت (4)

پرورش قارچ (4)

· صنعت

مشاغل صنعتی از مهم ترین عوامل توسعه اقتصادی است، اما در شهرستان خداآفرین آن گونه که باید به آن توجه نشده است و لازم است از پتانسیل های شهرستان در این حوزه برای پیشرفت اقتصادی استفاده شود. در شهرستان خداآفرین، تعدادی واحد صنعتی در زمینه های مختلف وجود دارد، اما با توجه به شرایط جغرافیایی خاص شهرستان که در منطقه مرزی و کوهستانی واقع شده است و به بسیاری از زیرساخت های صنعتی دسترسی ندارد و یا دسترسی آن مشکل است، لذا ایجاد واحدهای صنعتی جدید در شهرستان توجیه اقتصادی خوبی ندارد و لازم است سرمایه گذاران به این نکته توجه کافی را مبذول کنند.

در انتهای تحلیل یک لیست مزیت‌سنجی 33 تایی در جدول زیر ارائه‌ شده ‌است. این جدول مشاغل فوق را در کنارهم نشان می‌دهد.

مشاغل	مزیت
پرورش گاو بومی	1
پرورش گاو دورگ	2
پرورش گوسفند	3
کشت یونجه	4
کشت پنبه	5
احداث باغ آلو	6
احداث باغ زرد آلو	7
پرورش بوقلمون	8
پرورش زنبور عسل	9
پرورش بز	10
کشت برنج	11
کشت گندم	12
کشت جو	13
احداث باغ هلو	14
احداث باغ شلیل	15
پرورش مرغ گوشتی	16
تولید لبنیات	17
قالی بافی	18
پرورش کرم ابریشم	19
کاشت کلزا	20
کشت کنجد	21
احداث باغ انگور	22
احداث باغ گوجه سبز	23
احداث باغ گردو	24
پرورش مرغ بومی	25
پرورش ماهی قزل آلا	26
احداث باغ زغال اخته	27
بسته بندی عسل	28
ورنی بافی	29
گلیم بافی	30
کشت حبوبات	31
کشت ذرت	32
پرورش قارچ	33

این فایل با همکاری کمیته امداد امام خمینی(ره) تهیه و تدوین شده است.